• آداب تلاوت قرآن کریم، توسط استاد میریحیی

• آموزش درک معانی آیات، توسط استاددولتی-بخش اول

• آموزش درک معانی آیات، توسط استاددولتی-بخش دوم

• آموزش وقف و ابتدا، توسط استاد سیف-بخش اول

• آموزش وقف و ابتدا، توسط استاد سیف-بخش دوم

• آموزش تجویدوفصاحت قرآن کریم، توسط استاد ربیعیان-بخش اول

• آموزش تجویدوفصاحت قرآن کریم، توسط استاد ربیعیان-بخش دوم

مردی نزد امام علی علیه ‏السلام آمد و به دزدی اعتراف کرده حضرت پرسیدند:

آیا چیزی از قرآن می‏دانی؟

پاسخ داد: آری، سوره بقره را به خاطر سپرده ‏ام.

حضرت فرمودند: در مقابل این سوره دستت را به خودت بخشیدم و قطع نمی‏کنم ۱

در صدر اسلام از جمله ملاک‏های تقدم افراد در برخی از کارهای حساس اجتماعی، قرائت و حفظ آیات قرآن بود و پیامبر صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله  چنین کسانی را به منصب‏ هایی چون فرماندهی و امامت جماعت می‏ گماشت.

حتّی در جنگ احد، وقتی خواستند پیکر شهیدان را به خاک سپارند، شهیدی که بیش‏تر قرآن می‏دانست مقدم شمرده می‏شد یا مدفن آن کس که آیات بیش‏تری به خاطر سپرده بود را نزدیک‏تر به مزار حمزه علیه ‏السلام قرار می‏دادند. ۲

قاریان و حافظان قرآن در مسایل مادی نیز از توجه ویژه برخوردار بودند و بخشی از بیت المال مسلمانان به آنها اختصاص داشت.

امیر مؤمنان علیه ‏السلام فرمود:

آن کس که اسلام را بپذیرد، فرمانبردار باشد و قرآن را قرائت و حفظ کند، هر سال دویست دینار از بیت المال بهره‏مند می‏شود و اگر در دنیا به طور کامل به او داده نشود، روز قیامت دریافت خواهد کرد ۳٫

____________________________________________________

        پی نوشت :

۱ . استبصار، ج ۴، ص ۲۵۲

۲ .   تاریخ قرآن، ص ۲۳۱

۳ . مجمع البیان، ج ۱، ص ۴۶٫

 .۱ اشتیاق قلبی: شوق و علاقه، بسیاری از دشواری ‏های هر کار سخت را آسان می ‏سازد و به فرد نیرو و امید می‏دهد.

۲ . عزم و پشتکار: علاقه باید با عزم، پشتکار و جدیت همراه شود تا بتوان به نتیجه مطلوب رسید.

عزم غیر از نیّت و تمایل است و به طور معمول توان انجام کار را به ارمغان می ‏آورد.

اراده برای قرائت قرآن نیز چنین است و در این راه می‏باید پشتکار داشت و سختی ‏های آن را به جان خرید.

»إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا؛ بی‏ تردید با دشواری آسانی است.» (انشراح ۶)

  . ۳نظم و برنامه‏ ریزی: افراد موقعیت‏ های مختلف دارند و نمی‏ توان در این باره ، زمان مشخصی را برای قرائت به همه توصیه کرد؛ ولی صاحب نظران سفارش کرده ‏اند تا آنجا که مقدور است وقت مناسبی به حفظ قرآن اختصاص یابد.

به ویژه زمانی که از گرسنگی و تشنگی و خستگی آثاری در میان نباشد.

بدین جهت، سحر و پس از طلوع فجر را بهترین وقت دانسته ‏اند

.

۴ . تکرار همیشگی: تکرار آیات، رمز موفقیّت و اساس حفظ قرآن به شمار می‏ آید.

حافظ قرآن باید به این نکته توجه داشته باشد که به خاطر سپردن محفوظات در بلند مدّت، دشوار است.

لذا باید زمانی را برای تکرار آیات قبلی بکار گیرد تا آیات ملکه ذهن شوند.

نکته :

نکته آخر در حفظ آیات، توجه به دورانی است که برای این کار انتخاب می‏کنیم.

البته هیچ زمانی برای حفظ قرآن دیر نیست، ولی تجربه نشان داده است که بهترین زمان فراگیری و حفظ آیات، دوران کودکی است، زیرا در این دوران، ذهن آدمی آمادگی بسیاری برای آموزش و فراگیری دارد.

به واقع، آموختن در کودکی چون نقشی است که بر سنگ حک شود.

بسیاری از اندیشمندان نیز در کودکی بدین توفیق دست یافته ‏اند، همانند ابن سینا که در خردسالی حافظ قرآن شد و یا سید بن طاووس که در یازده سالگی تمامی قرآن را به خاطر سپرد.

در این دوره نیز می‏ توان با به کارگیری شیوه ‏های صحیح، شوق به یادگیری قرآن را در کودکان پدید آورد و آنها را در مسیر انس با کلام الهی قرار داد.

از عصر نزول قرآن تاکنون، بسیاری از انسان‏های پاک و برجسته، ظرف کلام وحی قرار گرفته‏ اند و خداوند به وسیله آنان، کتاب خویش را از تحریف و دسیسه‏ های شیطانی حفظ کرده است:

«وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلی فی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللّهِ وَ الْحِکْمَهِ إِنَّ اللّهَ کانَ لَطیفًا خَبیرًا؛ آیات الهی را که در خانه‏ های شما تلاوت می‏شود به یاد آورید، همانا خداوند صاحب لطف بسیار و آگاه از همه چیز است.» (احزاب۳۴ )

حفظ آیات قرآن کریم از نخستین روزهای نزول وحی آغاز شد.

پیامبر اسلام صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله نخستین حافظ قرآن به شمار می‏رود.

آن حضرت در حین نماز، آیات نازل شده قرآن را با صدای بلند می‏خواند و صحابه نیز همراه وی به فراگیری و حفظ آن می‏پرداختند.۱

بنابراین، از همان ابتدا، حافظان زیادی تربیت شدند که تاکنون به عنوان یک سنّت و عبادت در میان مسلمانان تداوم یافته است.

احادیث و روایات نشان می‏دهند که حفظ قرآن چنان اهمیّت دارد که رسیدن به بسیاری از مقام‏های معنوی در گرو آن تلّقی شده است.

امام صادق، می‏فرماید: «الحافظُ لِلقُرانِ العاملُ به مَعَ السَّفَرَهِ الْکِرامِ الْبَرَرَه؛۲ حافظ قرآنی که به آن عمل کند، با فرشتگان پیغام‏بر و نیک رفتار هم‏نشین خواهد شد.«

ایمنی از عذاب الهی از دیگر برکت‏های حفظ قرآن است که درباره آن امیر مؤمنان علیه‏السلام می‏فرماید: «اقرؤوا الْقُرآنَ وَ اسْتَظْهِرُوه فانَّ اللّهَ تعالی لا یُعذِّبُ قلبا وعیَ الْقُرآنِ؛۳ قرآن را تلاوت کنید و آن را به خاطر بسپارید؛ زیرا خداوند متعال قلبی که قرآن در آن باشد، عذاب نمی‏کند.«

دلی که از کلام وحی بی‏بهره باشد، مرده و چون خانه ویران است.

شفاعت قرآن در حق مؤمنان حافظ و پاداش مضاعف به جهت سختی حفظ کردن و بالاترین درجات بهشت از مقام‏های معنوی حافظان قرآن کریم است که در روایات مختلفی به آنها اشاره شده است.۴ 

___________________________________________________

پی نوشت :
۱٫ مجمع البیان، ناشر، تدوین کننده، نوبت چاپ، ج ۱، ص ۴۳، ناشر، تدوین کننده.
۲٫ اصول کافى، ج ۲، ص ۴۴۱٫
۳٫ بحار الانوار، ج ۹۲، ص ۱۹٫
۴٫ اصول کافى، ج ۲، ص ۴۴۳٫

برای آشنایی با محل های وقف آیات و علائم آن، می توانید به صفحات پایانی برخی از قرآن ها یا کتاب های معتبر روخوانی و تجوید قرآن مراجعه نمایید، یا به نوارهای مشهور تلاوت قرآن

۱۸٫ همان گونه که گفته شد، هنگام حفظ قرآن، آیات را با صدای آشکار بخوانید تا پژواک آیه های قرآن، در گوش هایتان طنین انداز شود و حرکات و کلمات آن ها بر سیستم مغزی و دستگاه حافظه شما به خوبی نقش بندد؛ زیرا یکی از آثار و ویژگی های صوت، ایجاد نقش در اجسام و تأثیر در اطراف است. البته، آشکار خواندن آیات به معنی بلند خواندن آن ها و آزرده کردن اطرافیان نیست، بلکه به معنی آشکار ساختن جوهره صوت و دوری جُستن از لب خوانی است؛ هر چند در برخی از شرایط و مواردِ حفظ قرآن، لب خوانی شایسته و یا حتی بایسته است.

۱۶٫ هر اندازه که بین تکرار آیات حفظ شده، کمتر فاصله بیندازید، آن ها را بیشتر به ذهن و خاطرتان می سپارید. مثلاً چنان چه سوره صف را حفظ نمودید و هر ۳ روز یک بار، آن را مرور و تکرار کردید، بیشتر در ذهن و خاطرتان باقی می ماند تا هنگامی که همین سوره را ۵ روز یک بار، مرور و تکرار نمایید.

۱۲٫ هر مقدار از آیات و سوره ها و جزءهای قرآن را که حفظ کردید، در جایی آن را یادداشت کنید. و نوار پارچه ای را که در عطف و شیرازه برخی از قرآن ها وجود دارد، در همان صفحه مربوط قرار دهید تا برایتان مشخص باشد که چه مقدار از قرآن و تا کدام صفحه از آن را حفظ نموده اید و از دوباره کاری و تکرار غیر لازم آیات نیز به دور باشید.

۱۳٫ در صورتی که برایتان امکان دارد، سعی کنید، در هر جلسه حفظ قرآن، آیات را تا پایان هر صفحه یا تا پایان هر سوره حفظ نمایید و مثلاً حفظ آیات را تا نیمه صفحه و یا تا نیمه سوره باقی نگذارید.

۱۴٫ سعی کنید جای هر آیه در صفحه قرآن را کاملاً به خاطر بسپارید تا آسانتر بتوانید آیه حفظ شده را به خاطر آورید و ارائه نمایید؛ مثلاً آیه ۲۰ سوره مرسلات، یعنی آیه «ألَم نَخلُقُکم مِن ماءٍ مَهینٍ» در اول صفحه، و آیه ۳۵ آن، یعنی آیه «هذا یَومٌ لایَنْطِقُونَ» در وسط صفحه، و آیه ۵۰ آن، یعنی آیه «فَبِأیِّ حَدیثٍ بَعدَهُ یُؤمِنُونَ» در آخر صفحه قرآن قرار دارد.

ادامه دارد …

۱۰٫ گفته شد که در ابتدا می توانید سوره های کوتاه قرآن را حفظ کنید، و چون جزءهای سی ام و بیست و نهم و بیست و هشتم قرآن به ترتیب و به طور نسبی در بردارنده سوره های کوتاهتری هستند، می توانید این سه جزء را پیش از جزءهای دیگر قرآن حفظ نمایید؛ اما پس از حفظ کردن آیات این سه جزء، شایسته است ـ اگر نگوییم بایسته است ـ جزءهای دیگرِ قرآن را به ترتیب و از جزء اول و سپس جزء دوم تا جزء بیست و ششم و سپس جزء بیست و هفتم قرآن حفظ کنید. رعایت این ترتیب، برای آن است که ذهن و حافظه شما نیز از ترتیب ویژه ای برخوردار گردد، و از نظم خاصی پیروی نماید و هنگام بازگویی و ارائه آیاتِ حفظ شده، دچار تشویش و نابسامانی نشود. البته پیشنهاد می شود برای کودکان و نوجوانان و مانند آنان، حفظ قرآن از جزء سی ام و طبق مراحل زیرین و به ترتیب سوره هایی که گفته شده است، صورت پذیرد:

مرحله اول: سوره های ۲ سطری، یعنی سوره های عصر، کوثر و اخلاص.
مرحله دوم: سوره های ۳ سطری، یعنی سوره های شرح، قدر، فیل، قریش، کافرون، نصر، مسد و فلق.
مرحله سوم: سوره های ۴ سطری، یعنی سوره های تین، تکاثر، همزه، ماعون و ناس.
مرحله چهارم: سوره های ۵ سطری، یعنی سوره های ضحی، زلزله و عادیات.
مرحله پنجم: سوره های ۶ سطری، یعنی سوره های طارق و قارعه.
مرحله ششم: سوره های ۷ سطری، یعنی سوره های شمس و علق.
مرحله هفتم: سوره های ۸ سطری، یعنی سوره های اعلی و لیل.
مرحله هشتم: سوره های ۹ سطری، یعنی سوره های انفطار و بلد.
مرحله نهم: سوره های ۱۰ سطری، یعنی سوره بینه.
مرحله دهم: سوره های یک صفحه ای و کمتر از آن، یعنی سوره های عبس، تکویر، انشقاق، بروج و غاشیه.
مرحله یازدهم: سوره های بیشتر از یک صفحه، یعنی سوره های نبأ، نازعات، مطففین و فجر.
مرحله دوازدهم: این مرحله که مرحله پایانی برای کودکان و نوجوانان و مانند آنان است، حفظ دوباره سوره های جزء سی ام، است به همان ترتیبی که در قرآن آمده است، یعنی حفظ جزء سی ام را از سوره نبأ آغاز نمایند و با سوره ناس پایان دهند.

۱۱٫ در صورتی که وسایل سمعی و بصری، مانند نوارهای ویدئویی، قرآن را حفظ می نمایید، حتماً به دهان قاری قرآن و چگونگی تلفظ و ادای کلمات و قرائت وی، خوب نگاه کنید.

ادامه دارد …

۶٫ مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، برای حفظ آن، به شرایط انسان، روش حفظ وی، آسانی و دشواریِ هر آیه و سوره، و کوتاهی و بلندیِ آن بستگی دارد. مثلا ممکن است شما آیه ای را با ۳ بار تکرار حفظ نمایید، ولی شخص دیگری همان آیه را با ۵ بار تکرار حفظ کند. یا امکان دارد که شما سوره ای از قرآن را با روشی که در حفظ قرآن دارید، با ۸ بار تکرار حفظ نمایید، اما فردی دیگر با روش دیگری که در حفظ قرآن دارد، همان سوره را با ۱۰ بار تکرار حفظ کند. و یا ممکن است شما آیه ای آسان و کوتاه را حتی با ۱ بار خواندن حفظ نمایید، اما آیه دشوار و بلند را با ۷ بار تکرار حفظ کنید. پس، مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، به «شرایط حافظ قرآن»، «روش حفظ قرآن» و «شرایط آیه قرآن» بستگی دارد.

۷٫ حتماً دقت کنید که کلمات و آیات قرآن را، از همان آغاز خواندن و حفظ کردن و از نظر تلفظ و حرکت و اعراب، به شکل صحیح بخوانید و حفظ کنید؛ زیرا در صورتی که تلفظ و حرکت واعراب کلمه ای، به شکل غلط وارد حافظه شما شود، تلاشتان برای حفظ چنین کلمه ای دو برابر خواهد شد: یک بار باید شکل غلط این کلمه را از حافظه خود بیرون برید و بار دیگر باید شکل صحیح آن را به درون حافظه خویش بیرون بَرید و جایگزین شکل قبلی آن نمایید. یکی از بهترین راه های پیشگیری از چنین مشکلی این است که دستگاه حاوی نوار قرآن را کنار خود بگذارید و قرآن را باز کنید و هنگامی که می خواهید، برای نخستین بار، آیه ای را حفظ نمایید، دستگاه را روشن کنید و در حالی که خودتان آیه مورد نظر را از روی قرآن می خوانید، به شکل خواندن و تلفظ همان آیه از طریق نوار نیز گوش فرا دهید تا از اشتباه خواندنِ تلفظ ها و حرکت ها و اعراب های کلمات و آیات قرآن، به دور باشید