زمانی که معتصم ملعون، حضرت امام هادی (علیه السلام) را به تبعید می ‌برد؛ حضرت امام هادی (علیه السلام) در عید غدیر به نجف اشرف رسیدند و با این زیارت، جدّ بزرگوارشان حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را زیارت فرمودند:

السَّلامُ عَلَى مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ صَفْوَهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَمِینِ اللَّهِ عَلَى وَحْیِهِ وَ عَزَائِمِ أَمْرِهِ وَ الْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ وَ الْفَاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ وَ الْمُهَیْمِنِ عَلَى ذَلِکَ کُلِّهِ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ صَلَوَاتُهُ وَ تَحِیَّاتُهُ السَّلامُ عَلَى أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ وَ وَارِثَ عِلْمِ النَّبِیِّینَ وَ وَلِیَّ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَوْلایَ وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَا أَمِینَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَفِیرَهُ فِی خَلْقِهِ وَ حُجَّتَهُ الْبَالِغَهَ عَلَى عِبَادِهِ .
سلام بر محمّد رسول خدا،خاتم پیامبران و سرور رسولا و برگزیده پروردگار جهانیان، امین خدا بر وحى و دستورات قطعى الهى و ختم کننده آنچه گذشته و گشاینده آنچه‏ خواهد آمد و چیره بر همه اینها و رحمت و برکات و درودها و تحیّات خدا بر او باد. سلام‏ بر پیامبران خدا و رسولانش و فرشتگان مقرّب و بندگان شایسته‌‏اش. سلام بر تو اى امیرمؤمنان و سرور جانشینان و وارث دانش پیامبران، ولى پروردگار جهانیان‏ و مولاى من و مولاى مؤمنان و رحمت و برکات خدا بر او باد. سلام بر تو اى مولاى من‏ اى امیر مؤمنان اى امین خدا بر روى زمینش و سفیر او در خلقش و حجّت رسایش بر بندگان.
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا دِینَ اللَّهِ الْقَوِیمَ وَ صِرَاطَهُ الْمُسْتَقِیمَ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبَأُ الْعَظِیمُ الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ وَ عَنْهُ یُسْأَلُونَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ آمَنْتَ بِاللَّهِ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ وَ صَدَّقْتَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ مُکَذِّبُونَ وَ جَاهَدْتَ [فِی اللَّهِ‏] وَ هُمْ مُحْجِمُونَ [مُجْمِحُونَ‏] وَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصا لَهُ الدِّینَ صَابِرا مُحْتَسِبا حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ أَلا لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا سَیِّدَ الْمُسْلِمِینَ وَ یَعْسُوبَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامَ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ وَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُ عِلْمِهِ وَ أَمِینُهُ عَلَى شَرْعِهِ وَ خَلِیفَتُهُ فِی أُمَّتِهِ،
سلام بر تو اى دین معتدل خدا و راه راستش. سلام بر تو اى‏ خبر بزرگى که آنها در آن اختلاف کردند و از آن بازخواست شوند. سلام بر تو اى امیر مؤمنان به خدا ایمان آوردى، درحالى‏‌که همه شرک مى‏‌ورزیدند و حق را تصدیق گفتى وقتى که آنان را تکذیب مى‏‌نمودند و جهاد کردى و آنان از جهاد عقب‏‌نشینى مى‏‌کردند،خدا را عبادت کردى درحالى‏‌که خالص نمودى براى او دین را، صبر کردى و به حساب‏ خدا گذاشتى تا مرگ تو را دررسید، آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران. سلام بر تو اى آقاى مسلمانان‏ و رئیس دین و پیشواى اهل تقوا و مقتداى سپیدرویان و رحمت و برکات خدا بر تو باد شهادت مى‏‌دهم که تویى برادر رسول خدا، جانشین و وارث علمش و امین او بر قانونش و جانشین او در امّتش،
وَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ صَدَّقَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَى نَبِیِّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنِ اللَّهِ مَا أَنْزَلَهُ فِیکَ فَصَدَعَ بِأَمْرِهِ وَ أَوْجَبَ عَلَى أُمَّتِهِ فَرْضَ طَاعَتِکَ وَ وِلایَتِکَ وَ عَقَدَ عَلَیْهِمُ الْبَیْعَهَ لَکَ وَ جَعَلَکَ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ کَذَلِکَ ثُمَّ أَشْهَدَ اللَّهَ تَعَالَى عَلَیْهِمْ فَقَالَ أَ لَسْتُ قَدْ بَلَّغْتُ فَقَالُوا اللَّهُمَّ بَلَى فَقَالَ اللَّهُمَّ اشْهَدْ وَ کَفَى بِکَ شَهِیدا وَ حَاکِما بَیْنَ الْعِبَادِ فَلَعَنَ اللَّهُ جَاحِدَ وِلایَتِکَ بَعْدَ الْإِقْرَارِ وَ نَاکِثَ عَهْدِکَ بَعْدَ الْمِیثَاقِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ وَفَیْتَ بِعَهْدِ اللَّهِ تَعَالَى وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى مُوفٍ لَکَ بِعَهْدِهِ وَ مَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَیْهِ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْرا عَظِیما وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ الْحَقُّ الَّذِی نَطَقَ بِوِلایَتِکَ التَّنْزِیلُ وَ أَخَذَ لَکَ الْعَهْدَ عَلَى الْأُمَّهِ بِذَلِکَ الرَّسُولُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ وَ عَمَّکَ وَ أَخَاکَ الَّذِینَ تَاجَرْتُمُ اللَّهَ بِنُفُوسِکُمْ ،
و اوّل کسى‏‌که به خدا ایمان آورد،و آنچه را بر پیامبرش نازد شده بود تصدیق کرد و شهادت مى‏‌دهم که‏ آن حضرت همه آنچه را خدا درباره تو نازل کرد به مردم رساند و امر خدا را درباره تو با صداى بلند اعلام کرد و بر امّتش حتمى بودن طاعت و ولایتت‏ را واجب نمود و بیعت تو را بر عهدّ آنان نهاد و حضرتت را نسبت به مؤمنان سزاوارتر از خودشان قرار داد چنان‏که‏ خدا خود او را اینچنین قرار داد، سپس پیامبر اسلام، خدا را بر مردم شاهد گرفت و فرمود: آیا من آن نیستم که رساندم. همه گفتند: به خدا آرى. پس فرمود:خدایا گواه باش و تو براى گواهى و حاکمیت بین بندگان بسى. پس خدا لعنت کند منکر ولایتت را بعد از اقرار و شکننده پیمانت را پس از پیمان بستن و شهادت مى‏‌دهم که‏ تو به عهد خداى تعالى وفا کردى و خداى تعالى وفا کننده به عهد خویش براى توست و هرکس به آن پیمانى که با خدا بسته وفا کند، خدا پاداش بزرگى به او خواهد داد و شهادت مى‏‌دهم که تویى امیر مؤمنان آن حقّى که قرآن به‏ ولایتت گویا شد و رسول خدا در این زمینه براى تو از امّتت پیمان گرفت و شهادت مى‏‌دهم که تو و عمو و برادرت کسانى هستید که با خدا با جانهایتان معامله کردید،
فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّهَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْدا عَلَیْهِ حَقّا فِی التَّوْرَیهِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بَایَعْتُمْ بِهِ وَ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ أَشْهَدُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّ الشَّاکَّ فِیکَ مَا آمَنَ بِالرَّسُولِ الْأَمِینِ وَ أَنَّ الْعَادِلَ بِکَ غَیْرَکَ عَانِدٌ [عَادِلٌ‏] عَنِ الدِّینِ الْقَوِیمِ الَّذِی ارْتَضَاهُ لَنَا رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ أَکْمَلَهُ بِوِلایَتِکَ یَوْمَ الْغَدِیرِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ الْمَعْنِیُّ بِقَوْلِ الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ وَ أَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیما فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ضَلَّ وَ اللَّهِ وَ أَضَلَّ مَنِ اتَّبَعَ سِوَاکَ وَ عَنَدَ عَنِ الْحَقِّ مَنْ عَادَاکَ.
پس خدا این آیه را در حق شما نازل کرد: به درستى که خدا از مؤمنان خرید جانها و اموالشان را، که در عوض بهشت براى آنان باشد و در راه خدا پیکار مى‏‌کنند، پس مى‏‌کشند و کشته مى‏‌شوند، وعده‌‏اى است بر او، محقق شده در تورات و انجیل و قرآن، و کیست که‏ به عهد خود وفادارتر از خدا باشد، پس شادى کنید به معامله‏‌اى که انجام دادید و این است آن رستگارى بزرگ آنانند توبه‏‌کنندگان، عبادت‏‌کنندگان، روزه‏‌گیران، رکوع‌‏کنندگان، سجودکنندگان، امرکنندگان‏ به معروف، نهى‏‌کنندگان از منکر، و نگهبانان حدود خدا، و به مؤمنان بشارت ده، شهادت‏ مى‏‌دهم اى امیر مؤمنان، که شک کننده درباره تو به رسول امین ایمان نیآورده و اینکه روى گرداننده از ولایت‏ تو به ولایت غیر، معاندانه روى گردان از دین است، دین میانه‏‌اى که پروردگار جهانیان براى ما پسندیده و آن را روز غدیر به ولایت تو کامل نموده است، و گواهى مى‏‌دهم که در این گفته خداى عزیز رحیم، مقصود تویى: به حقیقت این است راه راست من، از آن پیروى‏ کنید و راههاى دیگر را پیروى ننمایید که شما را از راه او پراکنده کند، به خدا سوگند گمراه شد و گمراه کرد کسى‏‌که از غیر تو پیروى نمود و کسى‏‌که تو را دشمن داشت، ستیزه‏‌ورزان از حق روى گرداند.
اللَّهُمَّ سَمِعْنَا لِأَمْرِکَ وَ أَطَعْنَا وَ اتَّبَعْنَا صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ فَاهْدِنَا رَبَّنَا وَ لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا إِلَى طَاعَتِکَ وَ اجْعَلْنَا مِنَ الشَّاکِرِینَ لِأَنْعُمِکَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ لَمْ تَزَلْ لِلْهَوَى مُخَالِفا وَ لِلتُّقَى مُحَالِفا وَ عَلَى کَظْمِ الْغَیْظِ قَادِرا وَ عَنِ النَّاسِ عَافِیا غَافِرا وَ إِذَا عُصِیَ اللَّهُ سَاخِطا وَ إِذَا أُطِیعَ اللَّهُ رَاضِیا وَ بِمَا عَهِدَ إِلَیْکَ عَامِلا رَاعِیا لِمَا اسْتُحْفِظْتَ حَافِظا لِمَا اسْتُودِعْتَ مُبَلِّغا مَا حُمِّلْتَ مُنْتَظِرا مَا وُعِدْتَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مَا اتَّقَیْتَ ضَارِعا وَ لا أَمْسَکْتَ عَنْ حَقِّکَ جَازِعا وَ لا أَحْجَمْتَ عَنْ مُجَاهَدَهِ غَاصِبِیکَ [عَاصِیکَ‏] نَاکِلا وَ لا أَظْهَرْتَ الرِّضَى بِخِلافِ مَا یُرْضِی اللَّهَ مُدَاهِنا وَ لا وَهَنْتَ لِمَا أَصَابَکَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ،
خدایا امرت را شنیدیم و اطاعت کردیم و راه راست تو را پیروى نمودیم‏ پروردگارا ما را هدایت کن و بعد از اینکه ما را به طاعتت هدایت کردى دلهایمان را منحرف مساز و ما را از سپاسگذاران نعمتهایت‏ قرار ده و شهادت مى‏‌دهم که تو پیوسته با هواى نفس مخالف و با پرهیزگارى هم‏پیمان و به فرو خوردن خشم توانا و گذشت کننده از مردم و آمرزنده آنان بودى و زمانى که خدا معصیت مى‏‌شود خشمناک و هنگامى‌‏که اطاعت مى‏‌شود خشنودى.‏ به آنچه خدا با تو پیمان بسته بود عامل بودى و آنچه نگهدارى‏‌اش از تو خواسته شده بود رعایت نمودى و آنچه به تو سپرده شده بود حفظ کردى و آنچه از حق بر عهده‌‏ات نهاده شده بود رساندى و آنچه را به آن وعده داده شدى به انتظار نشستى و شهادت مى‏‌دهم که از روى زبونى(ناتوانی) محافظه‏‌کارى نکردى و در اثر بى‏‌تابى و عجز از گرفتن حقت باز نایستادى و به خاطر ترس و وحشت از پیکار با غصبان ولایتت، قدم به عقب نگذاشتى و به علّت سستى بر خلاف آنچه خدا را خشنود مى‏‌کند اظهار خشنودى ننموده و براى آنچه در راه خدا به تو دررسیده سست نشدى،
وَ لا ضَعُفْتَ وَ لا اسْتَکَنْتَ عَنْ طَلَبِ حَقِّکَ مُرَاقِبا مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ تَکُونَ کَذَلِکَ بَلْ إِذْ ظُلِمْتَ احْتَسَبْتَ رَبَّکَ وَ فَوَّضْتَ إِلَیْهِ أَمْرَکَ وَ ذَکَّرْتَهُمْ فَمَا ادَّکَرُوا وَ وَعَظْتَهُمْ فَمَا اتَّعَظُوا وَ خَوَّفْتَهُمُ اللَّهَ فَمَا تَخَوَّفُوا وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ حَتَّى دَعَاکَ اللَّهُ إِلَى جِوَارِهِ وَ قَبَضَکَ إِلَیْهِ بِاخْتِیَارِهِ وَ أَلْزَمَ أَعْدَاءَکَ الْحُجَّهَ بِقَتْلِهِمْ إِیَّاکَ لِتَکُونَ الْحُجَّهُ لَکَ عَلَیْهِمْ مَعَ مَا لَکَ مِنَ الْحُجَجِ الْبَالِغَهِ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصا وَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ صَابِرا وَ جُدْتَ بِنَفْسِکَ مُحْتَسِبا وَ عَمِلْتَ بِکِتَابِهِ وَ اتَّبَعْتَ سُنَّهَ نَبِیِّهِ وَ أَقَمْتَ الصَّلاهَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاهَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ مَا اسْتَطَعْتَ مُبْتَغِیا مَا عِنْدَ اللَّهِ رَاغِبا فِیمَا وَعَدَ اللَّهُ لا تَحْفِلُ بِالنَّوَائِبِ وَ لا تَهِنُ عِنْدَ الشَّدَائِدِ،
و به خاطر ترس و زبونى از خواستن حقّت ناتوان و درمانده نگشتى، پناه به خدا از اینکه چنین باشى، بلکه زمانى‏‌که مورد ستم واقع شدى، به حساب پروردگارت گذاشتى و کارت را به او واگذار کردى و ستمکاران را پند دادى ولى نپذیرفتند و اندرز دادى ولى‏ قبول نکردند و آنان را از خدا ترساندى ولى نترسیدند و شهادت مى‏‌دهم که تو اى امیر مؤمنان در راه خدا به حق‏ جهاد کردى تا اینکه خدا تو را بجوارش فرا خواند و به اختیارش تو را به جانب خود قبض روح کرد و حجّتت را بر دشمنانت ختم کرد با به قتل رساندن تو، تا حجّت به سود تو باشد و زیان همراه با آنچه براى تو بود از حجّتهاى رسا بر همه‏ خلق. سلام بر تو اى امیر مؤمنان، خدا را خالصانه عبادت کردى و صابرانه در راه‏ خدا جهاد نمودى و به حساب خدا جانبازى کردى و به کتابش عمل نمودى و روش پیامبرش را پیروى کردى و نماز را بپا داشتى و زکات را پرداختى و به معروف امر کردى و تا توانستى از منکر نهى نمودى.‏ طالب بودى آنچه را نزد خداست، راغب بودى در آنچه خدا وعده داد، کاسه صبرت از پیش آمدها لبریز نشد،و هنگام سختیها سست‏ نگشتى،
وَ لا تَحْجِمُ عَنْ مُحَارِبٍ أَفِکَ مَنْ نَسَبَ غَیْرَ ذَلِکَ إِلَیْکَ وَ افْتَرَى بَاطِلا عَلَیْکَ وَ أَوْلَى لِمَنْ عَنَدَ عَنْکَ لَقَدْ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ الْجِهَادِ وَ صَبَرْتَ عَلَى الْأَذَى صَبْرَ احْتِسَابٍ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ صَلَّى لَهُ وَ جَاهَدَ وَ أَبْدَى صَفْحَتَهُ فِی دَارِ الشِّرْکِ وَ الْأَرْضُ مَشْحُونَهٌ ضَلالَهً وَ الشَّیْطَانُ یُعْبَدُ جَهْرَهً وَ أَنْتَ الْقَائِلُ لا تَزِیدُنِی کَثْرَهُ النَّاسِ حَوْلِی عِزَّهً وَ لا تَفَرُّقُهُمْ عَنِّی وَحْشَهً وَ لَوْ أَسْلَمَنِی النَّاسُ جَمِیعا لَمْ أَکُنْ مُتَضَرِّعا اعْتَصَمْتَ بِاللَّهِ فَعَزَزْتَ وَ آثَرْتَ الْآخِرَهَ عَلَى الْأُولَى فَزَهِدْتَ وَ أَیَّدَکَ اللَّهُ وَ هَدَاکَ وَ أَخْلَصَکَ وَ اجْتَبَاکَ فَمَا تَنَاقَضَتْ أَفْعَالُکَ وَ لا اخْتَلَفَتْ أَقْوَالُکَ وَ لا تَقَلَّبَتْ أَحْوَالُکَ وَ لا ادَّعَیْتَ وَ لا افْتَرَیْتَ عَلَى اللَّهِ کَذِبا وَ لا شَرِهْتَ إِلَى الْحُطَامِ وَ لا دَنَّسَکَ الْآثَامُ وَ لَمْ تَزَلْ عَلَى بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّکَ وَ یَقِینٍ مِنْ أَمْرِکَ تَهْدِی إِلَى الْحَقِّ وَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ أَشْهَدُ شَهَادَهَ حَقٍّ،
از مقابل هیچ جنگجویى بازنگشتى، آنکه غیر این امور را به تو نسبت داد تهمت زد و به باطل دروغ‏ بر تو بست و مرگ بر کسى‏‌که با اصرار بر مخالفت با تو از تو روى گرداند، به راستى در راه خدا به حق جهاد کردى و بر آزار مردم به‏ نیکى صبر کردى صبرى به حساب خدا، تویى اوّل کسى‏‌که به خدا ایمان آوردى و براى او نماز خواندى و جهاد کردى و خود را در خانه شرک براى حق آشکار نمودى، در حالى‏‌که زمین انباشته به گمراهى بود و شیطان آشکارا عبادت مى‏‌شد و تویى‏ گوینده این سخن: کثرت مردم در پیرامونم عزّتى به من نیفزاید و پراکنده‏‌شدنشان ترسى به من اضافه نکند، اگر همه مردم از من دست بردارند، نالان نشو. پناهنده به خدا شدى و عزّت یافتى، آخرت را بر دنیا برگزیدى‏ و پارسا گشتى، خدا تأییدت نمود و راهنمایى فرمود و در گردونه خلوص قرار داد و تو را برگزید، کردارهایت ضد و نقیض‏ نشد، گفتارهایت اختلاف نیافت، حالاتت زیرورو نگشت، ادعاى بیهوده نکردى،و بر خدا دروغ نبستى،و به متاع اندک دنیا طمع نورزیدى، گناهان تو را آلوده نساخت، همواره امورت بر پایه برهانى‏ از سوى پروردگارت بود، در کارت بر یقین بودى، به سوى حق و راه مستقیم هدایت مى‏‌نمودى، شهادت مى‏‌دهم‏ شهادت حق،
وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ قَسَمَ صِدْقٍ أَنَّ مُحَمَّدا وَ آلَهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ سَادَاتُ الْخَلْقِ وَ أَنَّکَ مَوْلایَ وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنَّکَ عَبْدُ اللَّهِ وَ وَلِیُّهُ وَ أَخُو الرَّسُولِ وَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُهُ وَ أَنَّهُ الْقَائِلُ لَکَ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ مَا آمَنَ بِی مَنْ کَفَرَ بِکَ وَ لا أَقَرَّ بِاللَّهِ مَنْ جَحَدَکَ وَ قَدْ ضَلَّ مَنْ صَدَّ عَنْکَ وَ لَمْ یَهْتَدِ إِلَى اللَّهِ وَ لا إِلَیَّ مَنْ لا یَهْتَدِی بِکَ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحا ثُمَّ اهْتَدَى إِلَى وِلایَتِکَ مَوْلایَ فَضْلُکَ لا یَخْفَى وَ نُورُکَ لا یُطْفَأُ [لا یُطْفَى‏] وَ أَنَّ مَنْ جَحَدَکَ الظَّلُومُ الْأَشْقَى مَوْلایَ أَنْتَ الْحُجَّهُ عَلَى الْعِبَادِ وَ الْهَادِی إِلَى الرَّشَادِ وَ الْعُدَّهُ لِلْمَعَادِ مَوْلایَ لَقَدْ رَفَعَ اللَّهُ فِی الْأُولَى مَنْزِلَتَکَ وَ أَعْلَى فِی الْآخِرَهِ دَرَجَتَکَ وَ بَصَّرَکَ مَا عَمِیَ عَلَى مَنْ خَالَفَکَ وَ حَالَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ مَوَاهِبِ اللَّهِ لَکَ،
و سوگند مى‏‌خورم سوگند صدق، که محمّد و خاندانش(درود خدا بر آنان باد) سروران خلقند و اینکه تو مولاى من و مولاى همه مؤمنانى، تو بنده خدا و ولىّ او و برادر جانشین و وارث او هستى و او گوینده این سخن به حضرت توست:سوگند به کسى‏‌که مرا به حق برانگیخت‏ به من ایمان نیاورد آن‏که به تو کافر شد و به خدا اقرار ننمود آن‏که به انکار تو برخاست، گمراه شد کسى‏‌که مردم را از تو بازداشت و به سوى خدا و به جانب من راه نیافت و این گفتار پروردگار عزّ و جلّ من است: من آمرزنده‌‏ام آن کس را که توبه کرد و ایمان آورد و عمل شایسته انجام داد،سپس به سوى ولایت تو راه یابد. مولاى من فضل تو مخفى نمى‌‏ماند و نورت خاموش نگردد و آن‏که تو را انکار کند ستمکار و بدبخت است، مولاى من تو حجّت بر بندگانى‏ و راهنماى به سوى راه راستى و ذخیره روز معادى، مولاى من خدا مقامت را در دنیا بلند کرد، و درجه‌‏ات را در آخرت والا گردانید و بینایت نمود به آنچه بر کسى‏‌که با تو مخالفت کرد پوشیده ماند و بین تو و موهبتهاى‏ خدا حجاب شد،
فَلَعَنَ اللَّهُ مُسْتَحِلِّی الْحُرْمَهِ مِنْکَ وَ ذَائِدِی الْحَقِّ عَنْکَ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُمُ الْأَخْسَرُونَ الَّذِینَ تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَ هُمْ فِیهَا کَالِحُونَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مَا أَقْدَمْتَ وَ لا أَحْجَمْتَ وَ لا نَطَقْتَ وَ لا أَمْسَکْتَ إِلا بِأَمْرٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ قُلْتَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَقَدْ نَظَرَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَضْرِبُ بِالسَّیْفِ قُدْما فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلا أَنَّهُ لا نَبِیَّ بَعْدِی وَ أُعْلِمُکَ أَنَّ مَوْتَکَ وَ حَیَاتَکَ مَعِی وَ عَلَى سُنَّتِی فَوَ اللَّهِ مَا کَذِبْتُ وَ لا کُذِبْتُ وَ لا ضَلَلْتُ وَ لا ضُلَّ بِی وَ لا نَسِیتُ مَا عَهِدَ إِلَیَّ رَبِّی وَ إِنِّی لَعَلَى بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّی بَیَّنَهَا لِنَبِیِّهِ وَ بَیَّنَهَا النَّبِیُّ لِی وَ إِنِّی لَعَلَى الطَّرِیقِ الْوَاضِحِ أَلْفِظُهُ لَفْظا صَدَقْتَ وَ اللَّهِ وَ قُلْتَ الْحَقَّ فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ سَاوَاکَ بِمَنْ نَاوَاکَ وَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ یَقُولُ :
لعنت خدا بر حلال شمارندگان حرمتت و دفع‌‏کنندگان حقّت، و شهادت مى‏‌دهم که آنان از زیانکارترین مردمى هستند که آتش چهره آنان را مى‌‏سوزاند، و در میان دوزخ زشت و عبوس هستند، و شهادت مى‌‏دهم که اقدام نکردى، و قدم به عقب نگذاشتى، و سخن نگفتى و باز نایستادى مگر به فرمان خدا و رسولش. خود فرمودى: سوگند به آن‏که جانم در دست اوست، رسول خدا(درود خدا بر او و خاندانش باد) به من نظر کرد، درحالى‏‌که پیش‏قدمانه شمشیر مى‏‌زدم، ایشان به من فرمود: اى على تو نسبت به من به منزله هارونى نسبت به موسى، جز اینکه‏ بعد از من پیغمبرى نیست و من تو را خبر مى‏‌دهم که مرگ و زندگى تو با من و براساس راه و رسم من است، به خدا سوگند دروغ‏ نگفتم، و به من دروغ گفته نشد، و گمراه نشدم و کسى به وسیله من گمراه نشده، و آنچه را پروردگارم با من عهد کرده فراموش نکردم، من‏ بر برهانى از سوى پروردگارم هستم که براى پیامبرش بیان نموده و پیامبر نیز براى من بیان داشته است و من به راستى بر راه روشن هستم که آن‏ را صریح مى‏‌گویم با صراحت تمام، اى امیر مؤمنان به خدا سوگند راست گفتى، و حق گفتى. پس خدا لعنت کند کسى را که تو را با آن‏که با تو دشمنى کرد برابر قرار داد، درحالى‏که خدا مى‏‌فرماید:
(هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ عَدَلَ بِکَ مَنْ فَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ وِلایَتَکَ وَ أَنْتَ وَلِیُّ اللَّهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ وَ الذَّابُّ عَنْ دِینِهِ وَ الَّذِی نَطَقَ الْقُرْآنُ بِتَفْضِیلِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرا عَظِیما دَرَجَاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَهً وَ رَحْمَهً وَ کَانَ اللَّهُ غَفُورا رَحِیما) وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى :(أَجَعَلْتُمْ سِقَایَهَ الْحَاجِّ وَ عِمَارَهَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ .
آیا کسانى که مى‏‌دانند،با کسانى که نمى‏‌دانند برابرند؟ پس خدا لعنت کند کسى را که مساوى تو قرار داد، آن کس را که خدا ولایتت را بر او واجب کرد، و حال اینکه تو ولىّ خدایى و برادر رسول خدایى‏ و دفاع کننده از دین خدایى، و کسى هستى که قرآن به برترى‌‏اش گویاست، خداى تعالى فرمود: خدا جهادکنندگان را بر نشستگان برترى داد به اجرى بزرگ، درجات و مغفرت و رحمت از جانب او براى جهادگنندگان است، و خدا همواره آمرزنده و مهربان است و خداى تعالى فرمود: آیا آب‏دهى به حاجیان و آباد دادن در مسجد الحرام را قرار داده‏‌اید همانند آن کس که به خدا و روز جزا ایمان آورده، و در راه خدا جهاد کرده است؟ هرگز پیش خدا برابر نیستند،خدا گروه ستمکاران را هدایت نمى‏کند.
الَّذِینَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَهً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَهٍ مِنْهُ وَ رِضْوَانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُقِیمٌ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدا إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ )أَشْهَدُ أَنَّکَ الْمَخْصُوصُ بِمِدْحَهِ اللَّهِ الْمُخْلِصُ لِطَاعَهِ اللَّهِ لَمْ تَبْغِ بِالْهُدَى بَدَلا وَ لَمْ تُشْرِکْ بِعِبَادَهِ رَبِّکَ أَحَدا وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى اسْتَجَابَ لِنَبِیِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِیکَ دَعْوَتَهُ ثُمَّ أَمَرَهُ بِإِظْهَارِ مَا أَوْلاکَ لِأُمَّتِهِ إِعْلاءً لِشَأْنِکَ وَ إِعْلانا لِبُرْهَانِکَ وَ دَحْضا لِلْأَبَاطِیلِ وَ قَطْعا لِلْمَعَاذِیرِ فَلَمَّا أَشْفَقَ مِنْ فِتْنَهِ الْفَاسِقِینَ وَ اتَّقَى فِیکَ الْمُنَافِقِینَ أَوْحَى إِلَیْهِ رَبُّ الْعَالَمِینَ :
آنان‏که ایمان آورده‌‏اند و هجرت کردند، و در راه خدا با اموال و جانهایشان‏ جهاد کردند، از جهت مقام به نزد خدا برترند، و ایشان رستگارانند، نویدشان مى‏‌دهد پروردگارشان‏ به رحمتى از جانب خود و خشنودى، و بهشتهایى که در آنها نعمت پایدار براى آنان باشد. در آن بهشتها جاودانند، به راستى که‏ نزد خدا پاداشى بزرگ است. شهادت مى‌‏دهم که تو به ستایش خدا مخصوص گشته‏‌اى، و مخلص در طاعت خدایى، براى‏ هدایت جایگزینى نجستى، و در بندگى پروردگارت احدى را شریک نساختى، خداى تعالى دعاى پیامبرش(درود خدا بر او و خاندانش) را در حق تو اجابت کرد،سپس اظهار آنچه تو را سزاوار حکومت بر ملّتش کرده بود به او فرمان داد، براى بالا بردن شأنت، و علنى ساختن برهانت، و دفع باطلها، و بریدن بهانه‏‌ها، پس زمانى که از آشوب اهل فسق بیمانک شد، و درباره تو در برابر منافقان محافظکارى کرد، پروردگار جهانیان به او وحى کرد:
( یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ) فَوَضَعَ عَلَى نَفْسِهِ أَوْزَارَ الْمَسِیرِ وَ نَهَضَ فِی رَمْضَاءِ الْهَجِیرِ فَخَطَبَ وَ أَسْمَعَ وَ نَادَى فَأَبْلَغَ ثُمَّ سَأَلَهُمْ أَجْمَعَ فَقَالَ هَلْ بَلَّغْتُ فَقَالُوا اللَّهُمَّ بَلَى فَقَالَ اللَّهُمَّ اشْهَدْ ثُمَّ قَالَ أَ لَسْتُ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ فَقَالُوا بَلَى فَأَخَذَ بِیَدِکَ وَ قَالَ :«مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ». فَمَا آمَنَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکَ عَلَى نَبِیِّهِ إِلا قَلِیلٌ وَ لا زَادَ أَکْثَرَهُمْ غَیْرَ تَخْسِیرٍ وَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِیکَ مِنْ قَبْلُ وَ هُمْ کَارِهُونَ:
اى رسول! آنچه از پروردگارت به تو نازل شده به مردم برسان، اگر انجام ندهى پیام خدا را نرسانده‌‏اى، خدا تو را از مردم حفظ مى‏‌کند پس او بارهاى سنگین سفر را بر دوش جان نهاد، و در حرارت شدید نیمه روز برخاست، سخنرانى کرد و شنواند، و فریاد زد، پس پیام حق را رساند، سپس از همه آنها پرسید: آیا رساندم؟ گفتند: به خدا قسم آرى. فرمود: خدایا شاهد باش. سپس به مردم خطاب کرد: آیا من آن نیستم که به مؤمنان از خود آنان سزاوارترم؟ گفتند: آرى، پس دست‏ تو را گرفت، و فرمود: هرکه را که من مولاى اویم، پس این على مولاى اوست، خدایا دوست بدار هرکه او را دوست دارد، و دشمن بدار هرکه او را دشمن دارد، و یارى کن کسى را که یارى‌‏اش کند، و خوار کن هرکه خوارش سازد. پس به آنچه خدا درباره تو بر پیامبرش نازل کرد، ایمان نیاورد جز عده‌‏اى اندک، و اکثرشان را نیفزود جز زیانکارى، پیش از آن نیز خدا در حق تو این آیه را ناز کرد درحالى‌‏که آنان دوست‏ نداشتند:
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لا یَخَافُونَ لَوْمَهَ لائِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ). اللَّهُمَّ إِنَّا نَعْلَمُ أَنَّ هَذَا هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِکَ فَالْعَنْ مَنْ عَارَضَهُ وَ اسْتَکْبَرَ وَ کَذَّبَ بِهِ وَ کَفَرَ وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ.
اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، هرکه از شما از دینش برگردد، خدا به زودى قومى را بیاورد، که آنها را دوست دارد، و آنها هم خدا را دوست دارند، بر مؤمنان نرمند، و بر کافران سخت، در راه خدا جهاد کنند، از سرزنش سرزنش‌‏کنندگان نمى‌‏ترسند، این است فضل خدا، به هر که بخواهد عنایت مى‏‌کند، خدا گسترنده و دانا است. جز این نیست که شما ولىّ خدا و رسول او و همه آنانى هستند که ایمان آورند، و آنانى که نماز را بر پا مى‌‏دارند و زکات مى‏‌دهند، درحالى‏‌که رکوع کننده‌‏اند، و هرکه با خدا و رسولش و کسانى‌‏که ایمان آوردند دوستى کند، پس حزب خدا حزب‏ پیروز است. پروردگارا به آنچه نازل کردى ایمان آوردیم، و از پیامبر پیروى نمودیم، پس ما را با گواهان بنویس. پروردگارا دلهاى ما را پس از آنکه هدایتمان کردى منحرف مساز، و به ما از نزد خود رحمتى ببخش، که تو بسیار بخشنده‌‏اى‏ خدایا ما مى‌‏دانیم که این گفتار از نزد تو حق است، پس لعنت کن کسى را که با آن معارضه کرد، و به آن کبر ورزید، و آن را تکذیب کرد، و کافر شد، و زود است بدانند کسانى که ستم کردند،به چه بازگشتگاهى برگردند.
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ وَ أَوَّلَ الْعَابِدِینَ وَ أَزْهَدَ الزَّاهِدِینَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ صَلَوَاتُهُ وَ تَحِیَّاتُهُ أَنْتَ مُطْعِمُ الطَّعَامِ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینا وَ یَتِیما وَ أَسِیرا لِوَجْهِ اللَّهِ لا تُرِیدُ مِنْهُمْ جَزَاءً وَ لا شُکُورا وَ فِیکَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى:( وَ یُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) وَ أَنْتَ الْکَاظِمُ لِلْغَیْظِ وَ الْعَافِی عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ وَ أَنْتَ الصَّابِرُ فِی الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ وَ أَنْتَ الْقَاسِمُ بِالسَّوِیَّهِ وَ الْعَادِلُ فِی الرَّعِیَّهِ وَ الْعَالِمُ بِحُدُودِ اللَّهِ مِنْ جَمِیعِ الْبَرِیَّهِ وَ اللَّهُ تَعَالَى أَخْبَرَ عَمَّا أَوْلاکَ مِنْ فَضْلِهِ بِقَوْلِهِ:
سلام بر تو اى امیر مؤمنان و سروز جانشینان،و رأس عبادت‏‌کنندگان، و پارساترین پارسایان، و رحمت خدا و برکات و درودها و تحیّاتش بر تو باد، تویى خوراننده طعام در حال دوست داشتن آن، به درمانده و یتیم و اسیر تنها به خاطر خشنودى خدا، که از آنها پاداش و سپاسى نمى‏‌خواستى، و خداى تعالى در حق تو چنین گفت: دیگران را بر خود ترجیح مى‏‌دهند، گرچه خود تهیدست باشند، هرکه از بخل وجودش محفوظ ماند پس آنانند از رستگاران، تویى فروبرنده خشم، و گذشت‏‌کننده از مردم، و خدا نیکوکاران را دوست دارد،تویى صبرکننده‏ در تنگدستى و پریشان‏ حالى و به هنگام جنگ،تویى بخش کننده به برابرى، و دادگر در میان‏ ملّت، و آگاه به مقرّرات خدا، از میان همه انسانها، خداى تعالى خبر داد از آنچه سزاوار کرده تو را از فضلش به گفته‏ اش:
( أَ فَمَنْ کَانَ مُؤْمِنا کَمَنْ کَانَ فَاسِقا لا یَسْتَوُونَ أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلا بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ )وَ أَنْتَ الْمَخْصُوصُ بِعِلْمِ التَّنْزِیلِ وَ حُکْمِ التَّأْوِیلِ وَ نَصِّ الرَّسُولِ وَ لَکَ الْمَوَاقِفُ الْمَشْهُودَهُ وَ الْمَقَامَاتُ الْمَشْهُورَهُ وَ الْأَیَّامُ الْمَذْکُورَهُ یَوْمَ بَدْرٍ وَ یَوْمَ الْأَحْزَابِ إِذْ زَاغَتِ الْأَبْصَارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَ تَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا هُنَالِکَ ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزَالا شَدِیدا وَ إِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلا غُرُورا.
آیا کسى‏‌که مؤمن است همانند کسى است که فاسق است؟ هرگز برابر نیستند. امّا کسانى که‏ ایمان آورده ‏اند، و کار شایسته کردند، براى آنها بهشت هاى خویش جایگاه جهت پذیرایى به پاداش آنچه انجام دادند، و تویى‏ اختصاص یافته به علم قرآن، و حکم تأویل، و صریح گفتار پیامبر، و توراست موقعیتهاى گواهى شده، و مقامات مشهور، و روزهاى یاد شده، روز بدر، و روز احزاب‏ آن زمان که چشمها منحرف، و جانها به گلوها رسید، و به خدا گمان مى‏ بردید، گمانهاى گوناگون، در آنجا اهل ایمان آزمایش شدند، و دچار تزلزل روحى گشتند تزلزل سخت. آن هنگام اهل نفاق و آنان‏که در دلهایشان بیمارى‏ بود گفتند: خدا و رسولش جز فریب به ما وعده ندادند.
وَ إِذْ قَالَتْ طَائِفَهٌ مِنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لا مُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا وَ یَسْتَأْذِنُ فَرِیقٌ مِنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَهٌ وَ مَا هِیَ بِعَوْرَهٍ إِنْ یُرِیدُونَ إِلا فِرَارا وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ لَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ مَا زَادَهُمْ إِلا إِیمَانا وَ تَسْلِیما فَقَتَلْتَ عَمْرَهُمْ وَ هَزَمْتَ جَمْعَهُمْ وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنَالُوا خَیْرا وَ کَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ وَ کَانَ اللَّهُ قَوِیّا عَزِیزا وَ یَوْمَ أُحُدٍ إِذْ یُصْعِدُونَ وَ لا یَلْوُونَ عَلَى أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوهُمْ فِی أُخْرَاهُمْ وَ أَنْتَ تَذُودُ بُهَمَ الْمُشْرِکِینَ عَنِ النَّبِیِّ ذَاتَ الْیَمِینِ وَ ذَاتَ الشِّمَالِ حَتَّى رَدَّهُمُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْکُمَا خَائِفِینَ وَ نَصَرَ بِکَ الْخَاذِلِینَ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ عَلَى مَا نَطَقَ بِهِ التَّنْزِیلُ:
و در آن زمان گروهى از آنان گفتند: اى اهل مدینه‏ جایى براى شما نیست، بازگردید، و جمعى از آنان از پیامبر اجازه مى‏ خواستند، مى‏ گفتند: خانه ‏هاى ما باز و بى‏ حفاظ است‏ و حال آنکه بى ‏حفاظ نبود، آنان جز فرار از جنگ قصدى نداشتند، و خداى تعالى فرمود: همینکه اهل ایمان دسته‏ هاى کفر و شرک را دیدند گفتند: این همان است که خدا و رسولش به ما وعده داد،خدا و رسولش راست گفتند، و آنان را نیفزود مگر ایمان و تسلیم، پس عمرو قهرمان آنها را کشتى، و جمع آنان را فرارى دادى، و خدا آنان را که کافر بودند با خشمشان‏ بازگرداند، درحالى‏ که به غنیمتى دست نیافتند، و خدا جنگ را از اهل ایمان کفایت کرد، و خدا نیرومند و عزیز است، و روز احد هنگامى‏ که از اطراف پیامبر فرار مى‏ کردند، و به احدى اعتنا نمى‏ نمودند، و پیامبر آنان را از پشت سرشان به کارزار دعوت مى‏ کرد، تو بودى که مشرکان را براى حفظ پیامبر به راست و چپ دفع مى‏ کردى، تا خدا گزند آنان را در حالى‏ که ترسان بودند از شما دو بزرگوار برگرداند، و شکست‏ خوردگان را به وسیله تو یارى کرد. و روز حنین، بنابر آنچه قرآن در این آیه به آن گویا شد:
« إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئا وَ ضَاقَتْ عَلَیْکُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ » وَ الْمُؤْمِنُونَ أَنْتَ وَ مَنْ یَلِیکَ وَ عَمُّکَ الْعَبَّاسُ یُنَادِی الْمُنْهَزِمِینَ: یَا أَصْحَابَ سُورَهِ الْبَقَرَهِ یَا أَهْلَ بَیْعَهِ الشَّجَرَهِ حَتَّى اسْتَجَابَ لَهُ قَوْمٌ قَدْ کَفَیْتَهُمُ الْمَئُونَهَ وَ تَکَفَّلْتَ دُونَهُمُ الْمَعُونَهَ فَعَادُوا آیِسِینَ مِنَ الْمَثُوبَهِ رَاجِینَ وَعْدَ اللَّهِ تَعَالَى بِالتَّوْبَهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ : «ثُمَّ یَتُوبُ اللَّهُ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ عَلَى مَنْ یَشَاءُ » وَ أَنْتَ حَائِزٌ دَرَجَهَ الصَّبْرِ فَائِزٌ بِعَظِیمِ الْأَجْرِ وَ یَوْمَ خَیْبَرَ إِذْ أَظْهَرَ اللَّهُ خَوَرَ الْمُنَافِقِینَ وَ قَطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ« وَ لَقَدْ کَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا یُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَ کَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْئُولا »
«زمانى که نفرات زیاد شما باعث شگفتى شما شد، ولى شما را به هیچ وجه بى ‏نیاز نکرد، و زمین با آن فراخى‏ اش بر شما تنگ شد، سپس روى گردانده فرار کردید. آنگاه خدا آرامش خود را بر رسولش و بر مؤمنان نازل فرمود». «مؤمنان» تو بودى و همراهانت، و عمویت عباس شکست‏ خوردگان را صدا مى‏ زد: اى اصحاب سوره بقره، اى‏ اهل بیت شجره، تا جماعتى به او پاسخ دادند، که تو رنج آنها را کفایت کردى، و به جاى آنها کمک را عهده ‏دار شدى، پس نومید از پاداش برگشتند، و امیدوار به وعده خداى تعالى به توبه، و این است سخن‏ خدا که عظیم باد یادش: «آنگاه خدا توبه مى‏ پذیرد پس از آن، توبه کسى را که بخواهد، درحالى‏ که تو درجه صبر را به دست آوردى، و به مزد بزرگ پیروز شدى، و روز خیبر که خدا شکست منافقان را آشکار کرد، و دنباله کافران‏ را برید، و سپاس خداى را پروردگار جهانیان،درحالى‏ که آنها از پیش با خدا پیمان بسته بودند که فرار نکنند، و به یقین پیمان خدا مورد بازخواست است.
مَوْلایَ أَنْتَ الْحُجَّهُ الْبَالِغَهُ وَ الْمَحَجَّهُ الْوَاضِحَهُ وَ النِّعْمَهُ السَّابِغَهُ وَ الْبُرْهَانُ الْمُنِیرُ فَهَنِیئا لَکَ بِمَا آتَاکَ اللَّهُ مِنْ فَضْلٍ وَ تَبّا لِشَانِئِکَ ذِی الْجَهْلِ شَهِدْتَ مَعَ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ جَمِیعَ حُرُوبِهِ وَ مَغَازِیهِ تَحْمِلُ الرَّایَهَ أَمَامَهُ وَ تَضْرِبُ بِالسَّیْفِ قُدَّامَهُ ثُمَّ لِحَزْمِکَ الْمَشْهُورِ وَ بَصِیرَتِکَ فِی الْأُمُورِ أَمَّرَکَ فِی الْمَوَاطِنِ وَ لَمْ یَکُنْ عَلَیْکَ أَمِیرٌ وَ کَمْ مِنْ أَمْرٍ صَدَّکَ عَنْ إِمْضَاءِ عَزْمِکَ فِیهِ التُّقَى وَ اتَّبَعَ غَیْرُکَ فِی مِثْلِهِ الْهَوَى فَظَنَّ الْجَاهِلُونَ أَنَّکَ عَجَزْتَ عَمَّا إِلَیْهِ انْتَهَى ضَلَّ وَ اللَّهِ الظَّانُّ لِذَلِکَ وَ مَا اهْتَدَى وَ لَقَدْ أَوْضَحْتَ مَا أَشْکَلَ مِنْ ذَلِکَ لِمَنْ تَوَهَّمَ وَ امْتَرَى بِقَوْلِکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ :
مولاى من تویى حجّت رسا، و راه‏ روشن، و نعمت کامل، و برهان تابناک، پس گوارا باد تو را، آنچه خدا از برترى به تو داد، و نابود باد دشمن نادانت، با پیامبر(درود خدا بر او و خاندانش) در تمام جنگها و لشگرکشی هایش حاضر بودى، پیشاپیش پرچم اسلام را به دوش مى‏ کشیدى، و در برابرش شمشیر مى‏ زدى، سپس تنها براى تدبیر و کاردانى مشهودت‏ و بینایى‏ ات در امور، در تمام میدانها تو را به فرماندهى مى ‏گماشت، و امیرى بر تو نبود، چه بسیار کارهایى که تقوا مانع‏ اجراى تصمیت در آنها شد، اما جز تو در مثل آن از هواى نفس پیروى کرد، پس نادانان گمان کردند، که تو از آنچه او به آن رسید عاجز شدى، به خدا قسم گمان‏ کننده اینچنین گمراه شد و را نیافت، و تو واضح ساختى آنچه مشکل‏ شده بود از این امور، براى آن‏که توهّم و تردید کرد به گفتارت،درود خدا بر تو که فرمودى:
«قَدْ یَرَى الْحُوَّلُ الْقُلَّبُ وَجْهَ الْحِیلَهِ وَ دُونَهَا حَاجِزٌ مِنْ تَقْوَى اللَّهِ فَیَدَعُهَا رَأْیَ الْعَیْنِ وَ یَنْتَهِزُ فُرْصَتَهَا مَنْ لا حَرِیجَهَ [جَرِیحَهَ] لَهُ فِی الدِّینِ»، صَدَقْتَ وَ اللَّهِ‏ وَ خَسِرَ الْمُبْطِلُونَ وَ إِذْ مَاکَرَکَ النَّاکِثَانِ فَقَالا نُرِیدُ الْعُمْرَهَ فَقُلْتَ لَهُمَا:«لَعَمْرُکُمَا مَا تُرِیدَانِ الْعُمْرَهَ لَکِنْ تُرِیدَانِ الْغَدْرَهَ» فَأَخَذْتَ الْبَیْعَهَ عَلَیْهِمَا وَ جَدَّدْتَ الْمِیثَاقَ فَجَدَّا فِی النِّفَاقِ فَلَمَّا نَبَّهْتَهُمَا عَلَى فِعْلِهِمَا أَغْفَلا وَ عَادَا وَ مَا انْتَفَعَا وَ کَانَ عَاقِبَهُ أَمْرِهِمَا خُسْرا ثُمَّ تَلاهُمَا أَهْلُ الشَّامِ فَسِرْتَ إِلَیْهِمْ بَعْدَ الْإِعْذَارِ وَ هُمْ لا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ وَ لا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ هَمَجٌ رَعَاعٌ ضَالُّونَ وَ بِالَّذِی أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ فِیکَ کَافِرُونَ وَ لِأَهْلِ الْخِلافِ عَلَیْکَ نَاصِرُونَ وَ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَى بِاتِّبَاعِکَ وَ نَدَبَ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى نَصْرِکَ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ :
گاهى انسان‏ زبردست و چیره روى چاره را مى‏ بیند، ولى در برابرش پرده ‏اى از تقواى خداست، در نتیجه روى چاره را آشکار رها مى‏ کند، ولى فرصت آن را غنیمت مى‏ داند کسى که در امر دین باکى ندارد، به خدا سوگند راست گفتى، و یاوه ‏سرایان دچار زیان شدند، هنگامى‏ که آن دو عهدشکن (طلحه و زبیر) با تو به فریبکارى برخاستند، و گفتند قصد عمره داریم، به آنان گفتى: به جان خودتان قسم قصد عمره ندارید، بلکه‏ قصد خیانت دارید، در نتیجه از آن دو نفر بیعت گرفتى، و پیمان را محکم کردى، پس در نفاق‏ کوشیدند، زمانى که بر کار نادرستشان آگاهشان کردى، بى‏ توجّهى کردند، و به کار خویش بازگشتند، ولى بهره ‏مند نشدند، و سرانجام کار هر دو خسران شد سپس اهل شام خیانت آن دو را دنبال کردند، و تو پس از بستن راه عذر بر آنان به سویشان حرکت کردى، ولى آنها به دین حق گردن ننهادند. و در قرآن تدبّر ننمودند، بى ‏خردان پست و گمراهان ناجوانمرد، به آنچه در حق تو بر محمّد نازل شده بود کافرند، و یاوران مخالف تو، درحالى‏ که خدا به پیروى از تو امر کرد، و مؤمنان را به یارى‏ تو فرا خواند، و فرمود خداى عزّ و جلّ:
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ) مَوْلایَ بِکَ ظَهَرَ الْحَقُّ وَ قَدْ نَبَذَهُ الْخَلْقُ وَ أَوْضَحْتَ السُّنَنَ بَعْدَ الدُّرُوسِ وَ الطَّمْسِ فَلَکَ سَابِقَهُ الْجِهَادِ عَلَى تَصْدِیقِ التَّنْزِیلِ وَ لَکَ فَضِیلَهُ الْجِهَادِ عَلَى تَحْقِیقِ التَّأْوِیلِ وَ عَدُوُّکَ عَدُوُّ اللَّهِ جَاحِدٌ لِرَسُولِ اللَّهِ یَدْعُو بَاطِلا وَ یَحْکُمُ جَائِرا وَ یَتَأَمَّرُ غَاصِبا وَ یَدْعُو حِزْبَهُ إِلَى النَّارِ وَ عَمَّارٌ یُجَاهِدُ وَ یُنَادِی بَیْنَ الصَّفَّیْنِ الرَّوَاحَ الرَّوَاحَ إِلَى الْجَنَّهِ وَ لَمَّا اسْتَسْقَى فَسُقِیَ اللَّبَنَ کَبَّرَ وَ قَالَ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ آخِرُ شَرَابِکَ مِنَ الدُّنْیَا ضَیَاحٌ مِنْ لَبَنٍ ،
اى کسانى که ایمان آورده‏ اید خدا را پروا کنید، و با راستگویان باشید. مولاى من حق بر تو نمایان شد، درحالى‏ که مردم آن را به یک سو انداختند، و تو روش هاى دینى را پس از کهنگى و نابودى‏ آشکار ساختى، توراست پیشینه جهاد بر پایه تصدیق به قرآن، و توراست فضیلت جهاد بر پایه تحقّق تأویل، و دشمن تو دشمن خدا، و انکارکننده رسول خدا است، دعوت مى‏ کند دعوت باطل، حکومت مى‏ کند به ستم، فرمان مى‏ دهد غاصبانه، دار و دسته ‏اش را به دوزخ مى ‏خواند، درحالى ‏که عمّار جهاد مى‏ کرد و میان دو لشگر فریاد مى‏ زد: کوچ کنید، کوچ کنید به سوى بهشت، و زمانى که آب خواست، با شیر سیراب شد و تکبیر زد و گفت: رسول خدا(درود خدا بر او و خاندانش) به من فرمود: آخرین نوشیدنى‏ ات از دنیا مخلوطى است از شیر،
وَ تَقْتُلُکَ الْفِئَهُ الْبَاغِیَهُ فَاعْتَرَضَهُ أَبُو الْعَادِیَهِ الْفَزَارِیُّ فَقَتَلَهُ فَعَلَى أَبِی الْعَادِیَهِ لَعْنَهُ اللَّهِ وَ لَعْنَهُ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ أَجْمَعِینَ وَ عَلَى مَنْ سَلَّ سَیْفَهُ عَلَیْکَ وَ سَلَلْتَ سَیْفَکَ عَلَیْهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ إِلَى یَوْمِ الدِّینِ وَ عَلَى مَنْ رَضِیَ بِمَا سَاءَکَ وَ لَمْ یَکْرَهْهُ وَ أَغْمَضَ عَیْنَهُ وَ لَمْ یُنْکِرْ أَوْ أَعَانَ عَلَیْکَ بِیَدٍ أَوْ لِسَانٍ أَوْ قَعَدَ عَنْ نَصْرِکَ أَوْ خَذَلَ عَنِ الْجِهَادِ مَعَکَ أَوْ غَمَطَ فَضْلَکَ وَ جَحَدَ حَقَّکَ أَوْ عَدَلَ بِکَ مَنْ جَعَلَکَ اللَّهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ سَلامُهُ وَ تَحِیَّاتُهُ وَ عَلَى الْأَئِمَّهِ مِنْ آلِکَ الطَّاهِرِینَ،
و تو را گروه متجاوز به قتل مى‏ رساند، پس ابو العادیه فزارى راه را بر عمّار گرفت و او را کشت، بر ابو العادیه لعنت خدا و لعنت فرشتگان خدا و همه پیامبران، و لعنت بر کسى‏ که شمشیر به روى تو کشید، و تو به روى‏ او شمشیر کشیدى، اى امیر مؤمنان، از مشرکان و منافقان تا روز قیامت، و بر آن‏ که خشنود شد به آنچه تو را غمگین ساخت، و غم تو را ناخوش نداشت و دیده برهم نهاد و بى‏ تفاوت گذشت، و علّت و عاملش را نکار نکرد، یا علیه تو به دست و زبان کمک کرد، یا از یارى‏ ات دست کشید، یا از جهاد نمودن به همراه تو، کناره ‏گیرى کرد، یا فضل تو را کوچک شمرد، و حقّت را انکار کرد، یا با تو برابر نمود کسى را که خدا قرار داد تو را سزاوارتر به او از خود او، و درودهاى خدا و رحمت و برکات و سلام و تحیّاتش بر تو و بر امامان از خاندان پاک تو،
إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ الْأَمْرُ الْأَعْجَبُ وَ الْخَطْبُ الْأَفْظَعُ بَعْدَ جَحْدِکَ حَقَّکَ غَصْبُ الصِّدِّیقَهِ الطَّاهِرَهِ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَهِ النِّسَاءِ فَدَکا وَ رَدُّ شَهَادَتِکَ وَ شَهَادَهِ السَّیِّدَیْنِ سُلالَتِکَ وَ عِتْرَهِ الْمُصْطَفَى صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکُمْ وَ قَدْ أَعْلَى اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الْأُمَّهِ دَرَجَتَکُمْ وَ رَفَعَ مَنْزِلَتَکُمْ وَ أَبَانَ فَضْلَکُمْ وَ شَرَّفَکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ فَأَذْهَبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَکُمْ تَطْهِیرا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعا إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعا وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعا إِلا الْمُصَلِّینَ فَاسْتَثْنَى اللَّهُ تَعَالَى نَبِیَّهُ الْمُصْطَفَى وَ أَنْتَ یَا سَیِّدَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ جَمِیعِ الْخَلْقِ فَمَا أَعْمَهَ مَنْ ظَلَمَکَ عَنِ الْحَقِّ ،
که براستى او ستوده و بزرگوار است و کار شگفت انگیزتر و پیش آمد جانگدازتر پس از انکار حق تو غصب فدک صدّیقه طاهره زهرا سرور زنان، و نپذیرفتن گواهى تو و گواهى دو سَرور از نژادت و عترت مصطفى است!!(درود خدا بر شما باد)، و حال آن‏که خدا درجه شما را بر امّت برتر گرداند، و منزلت شما را رفیع قرار داد، و فضل و شرفتان را بر جهانیان آشکار ساخت، و پلیدى را از شما برد، و پاکتان ساخت پاک‏ساختنى ویژه، خدا عزّ و جلّ فرمود: انسان بسیار حریص آفریده‏ شده، چون گزندى به او در رسد بى‏ صبرى کند، و چون خیرى به او در رسد دریغ ورزد، جز نمازگزاران، پس خداى‏ متعال، پیامبر برگزیده ‏اش را و تو را، اى سرور جانشیان از همه خلق استثنا کرد، پس آنان‏که به تو ستم‏ کردند، چقدر از دیدن حق کور بودند،
ثُمَّ أَفْرَضُوکَ سَهْمَ ذَوِی الْقُرْبَى مَکْرا وَ أَحَادُوهُ عَنْ أَهْلِهِ جَوْرا فَلَمَّا آلَ الْأَمْرُ إِلَیْکَ أَجْرَیْتَهُمْ عَلَى مَا أَجْرَیَا رَغْبَهً عَنْهُمَا بِمَا عِنْدَ اللَّهِ لَکَ فَأَشْبَهَتْ مِحْنَتُکَ بِهِمَا مِحَنَ الْأَنْبِیَاءِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ عِنْدَ الْوَحْدَهِ وَ عَدَمِ الْأَنْصَارِ وَ أَشْبَهْتَ فِی الْبَیَاتِ عَلَى الْفِرَاشِ الذَّبِیحَ عَلَیْهِ السَّلامُ إِذْ أَجَبْتَ کَمَا أَجَابَ وَ أَطَعْتَ کَمَا أَطَاعَ إِسْمَاعِیلُ صَابِرا مُحْتَسِبا إِذْ قَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَا ذَا تَرَى قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ وَ کَذَلِکَ أَنْتَ لَمَّا أَبَاتَکَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَمَرَکَ أَنْ تَضْجَعَ فِی مَرْقَدِهِ وَاقِیا لَهُ بِنَفْسِکَ أَسْرَعْتَ إِلَى إِجَابَتِهِ مُطِیعا وَ لِنَفْسِکَ عَلَى الْقَتْلِ مُوَطِّنا،
سپس سهم خویشان پیامبر را از باب فریب براى تو مقرّر داشتند، ولى به جور و ستم از اهلش برگرداندند چون حکومت به تو برگشت با خویشان پیامبر درحالى‏ که از آن دو نفر روى‏ گردان بودى، بخاطر پاداشى که نزد خدا براى تو بود، به همان صورت عمل‏ کردى که آن دو نفر عمل کردند، پس گرفتارى تو به آن دو نفر به گرفتارى پیامبران(درود خدا بر ایشان) در هنگام تنهایى و بى‏ یاورى شبیه شد، و در آرمیدن در بستر پیامبر شبیه به اسماعیل ذبیح(درود بر او) شدى چه آن‏که تو نیز مانند او قبول کردى، و اطاعت نمودى‏ به همان صورت که اسماعیل صابرانه و پاداش‏ خواهانه اطاعت کرد، وقتى که ابراهیم به و او گفت: «پسرم در خواب دیدم که ترا ذبح‏ مى‏ کنم، بنگر که رأى تو چیست؟» گفت: «پدر به آنچه دستور داده شده ‏اى اقدام کن، اگر خدا بخواهد مرا از بردباران‏ خواهید یافت»، و تو نیز زمانى که پیامبر(درود خدا بر او و خاندانش) در بسترش خواباندت و به تو فرمان داد در خوابگاهش بیارامى، و او را با جانت از شر دشمنانش حفظ کنى، فرمانبردارانه به پذیرش دعوتش شتافتى، و خو را براى کشته شدن آماده کردى،
فَشَکَرَ اللَّهُ تَعَالَى طَاعَتَکَ وَ أَبَانَ عَنْ جَمِیلِ فِعْلِکَ بِقَوْلِهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ثُمَّ مِحْنَتُکَ یَوْمَ صِفِّینَ وَ قَدْ رُفِعَتِ الْمَصَاحِفُ حِیلَهً وَ مَکْرا فَأَعْرَضَ الشَّکُّ وَ عُزِفَ الْحَقُّ وَ اتُّبِعَ الظَّنُّ أَشْبَهَتْ مِحْنَهَ هَارُونَ إِذْ أَمَّرَهُ مُوسَى عَلَى قَوْمِهِ فَتَفَرَّقُوا عَنْهُ وَ هَارُونُ یُنَادِی بِهِمْ وَ یَقُولُ یَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنْتُمْ بِهِ وَ إِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِی وَ أَطِیعُوا أَمْرِی قَالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَیْهِ عَاکِفِینَ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنَا مُوسَى وَ کَذَلِکَ أَنْتَ لَمَّا رُفِعَتِ الْمَصَاحِفُ قُلْتَ یَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنْتُمْ بِهَا وَ خُدِعْتُمْ فَعَصَوْکَ وَ خَالَفُوا عَلَیْکَ وَ اسْتَدْعَوْا نَصْبَ الْحَکَمَیْنِ فَأَبَیْتَ عَلَیْهِمْ وَ تَبَرَّأْتَ إِلَى اللَّهِ مِنْ فِعْلِهِمْ وَ فَوَّضْتَهُ إِلَیْهِمْ فَلَمَّا أَسْفَرَ الْحَقُّ وَ سَفِهَ الْمُنْکَرُ وَ اعْتَرَفُوا بِالزَّلَلِ وَ الْجَوْرِ عَنِ الْقَصْدِ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِهِ وَ أَلْزَمُوکَ عَلَى سَفَهٍ التَّحْکِیمَ الَّذِی أَبَیْتَهُ وَ أَحَبُّوهُ وَ حَظَرْتَهُ وَ أَبَاحُوا ذَنْبَهُمُ الَّذِی اقْتَرَفُوهُ،
در نتیجه خدا از فرمان‏برداریت قدردانى کرد، و از کار زیبایت به گفتارش جلّ ذکره در قرآن پرده برداشت، آنجا که‏ فرمود: «و از مردم کسى است که جانش را براى بدست آوردن خوشنودى خدا مى ‏فروشد» سپس گرفتاریت در جنگ صفین، درحالى‏ که قرآن‏ها از روى حیله و فریب به نیزه ‏ها بالا رفته بود، در نتیجه شک و تردید پیدا شد، و حق به یک سو افتاد، و از گمان پیروى شد، این گرفتارى ‏ات‏ شبیه به گرفتارى هارون شد، زمانی که موسى او را بر قوم خود امارت داد، آنها از او پراکنده شدند، هارون بر سر آنان فریاد مى‏ زد و مى‏ گفت: اى مردم شما به گوساله آزمایش شده ‏اید به درستى که پروردگار شما خداى بخشنده است، از من پیروى کنید و از دستورم پیروى نمایید، گفتند همچنان روى آور به گوساله خواهیم بود، تا موسى به سوى ما بازگردد!! و همچنین تو اى امیر مومنان، همین که قرآنها بالا رفت گفتى: اى ملّت‏ شما به آن آزمایش شدید و گرفتار نیرنگ گشته ‏اید، امّا از خواسته تو سرپیچى کردند، و با تو به مخالفت برخاستند، و گماشتن دو داور را از تو تقاضا نمودند، تو از تقاضاى آنان سرباز زدى، و از عمل آنان به سوى خدا بیزارى جستى، و آن را به خودشان واگذاشتى، پس زمانى که حق آشکار شد، و خطاى منکر روشن گشت، و به لغزش و انحراف از راه حق اعتراف کردند، پس از آن دچار اختلاف شدند، و از روى بى‏ خردى‏ تو را مجبور به پذیرفتن حکمیّت کردند، حکمیتى که از آن سرباز زدى و آنان مى‏ خواستند و تو از آن باز داشتى، روا دانستند گناهانشان را که مرتکب شدند،
وَ أَنْتَ عَلَى نَهْجِ بَصِیرَهٍ وَ هُدًى وَ هُمْ عَلَى سُنَنِ ضَلالَهٍ وَ عَمًى فَمَا زَالُوا عَلَى النِّفَاقِ مُصِرِّینَ وَ فِی الْغَیِّ مُتَرَدِّدِینَ حَتَّى أَذَاقَهُمُ اللَّهُ وَبَالَ أَمْرِهِمْ فَأَمَاتَ بِسَیْفِکَ مَنْ عَانَدَکَ فَشَقِیَ وَ هَوَى وَ أَحْیَا بِحُجَّتِکَ مَنْ سَعِدَ فَهُدِیَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکَ غَادِیَهً وَ رَائِحَهً وَ عَاکِفَهً وَ ذَاهِبَهً فَمَا یُحِیطُ الْمَادِحُ وَصْفَکَ وَ لا یُحْبِطُ الطَّاعِنُ فَضْلَکَ أَنْتَ أَحْسَنُ الْخَلْقِ عِبَادَهً وَ أَخْلَصُهُمْ زَهَادَهً وَ أَذَبُّهُمْ عَنِ الدِّینِ أَقَمْتَ حُدُودَ اللَّهِ بِجُهْدِکَ [بِجَهْدِکَ‏] وَ فَلَلْتَ عَسَاکِرَ الْمَارِقِینَ بِسَیْفِکَ تُخْمِدُ لَهَبَ الْحُرُوبِ بِبَنَانِکَ وَ تَهْتِکُ سُتُورَ الشُّبَهِ بِبَیَانِکَ وَ تَکْشِفُ لَبْسَ الْبَاطِلِ عَنْ صَرِیحِ الْحَقِّ لا تَأْخُذُکَ فِی اللَّهِ لَوْمَهُ لائِمٍ وَ فِی مَدْحِ اللَّهِ تَعَالَى لَکَ غِنًى عَنْ مَدْحِ الْمَادِحِینَ وَ تَقْرِیظِ الْوَاصِفِینَ،
تو بر راه بینایى و هدایت بودى، و ایشان بر روش هاى گمراهى و کورى، همچنان بر نفاق اصرار داشتند، و در گمراهى سرگردان بودند، تا خدا سنگینى کار ناپسندشان را به آنان چشاند، و کسى را که با تو دشمنى کرد با شمشیرت به نابودى کشید، پس بدبخت و نگونسار شد، و با حجّت تو زنده کرد کسى را که سعادت یافت، و راهنمایى شد. درود خدا بر تو باد بامداد و شامگاه،در حضر و در سفر،بر وصفت مدح‏ کننده ‏اى احاطه نکند،و عیب‏ جویى‏ برترى‏ ات را نابود ننماید،تو در عبادت بهترین خلقى،و در پارسایى خالص‏ترین آنانى،و در دفاع از دین‏ سرسخت‏ ترین ایشان،با کوششت حدود خدا را بپا داشتى،و با شمشیرت اردوهاى خارج از دین را فرارى دادى،با سرانگشت هایت شعله جنگها را خاموش ساختى،و با بیانت پرده ‏هاى شبه را دریدى،و آمیختگى باطل را از حق روشن‏ برطرف کردى،سرزنش هیچ سرزنش ‏کننده‏اى تو را در راه خدا نگرفت،مدح خداى تعالى تو را بى‏ نیاز کرد از مدح مدّاحان و ستایش وصف ‏کنندگان،
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِیلا وَ لَمَّا رَأَیْتَ أَنْ قَتَلْتَ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ صَدَقَکَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَعْدَهُ فَأَوْفَیْتَ بِعَهْدِهِ قُلْتَ أَ مَا آنَ أَنْ تُخْضَبَ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ أَمْ مَتَى یُبْعَثُ أَشْقَاهَا وَاثِقا بِأَنَّکَ عَلَى بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّکَ وَ بَصِیرَهٍ مِنْ أَمْرِکَ قَادِمٌ عَلَى اللَّهِ مُسْتَبْشِرٌ بِبَیْعِکَ الَّذِی بَایَعْتَهُ بِهِ وَ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ أَنْبِیَائِکَ وَ أَوْصِیَاءِ أَنْبِیَائِکَ بِجَمِیعِ لَعَنَاتِکَ ،
خداى تعالى فرمود:از مؤمنان مردانى هستند که به آنچه با خدا بر آن پیمان بسته بودند صادقانه وفا کردند،گروهى بر سر پیمان خود به شهادت رسیدند،و جمعى از آنان انتظار مى ‏شکند،و به هیچ روى تغییر نکردند. زمانى که دیدى پیمان‏ شکنان و ستمکاران و بیرون‏ رفتگان از دین را کشتى،و رسول خدا(که درود خدا بر او و خاندانش باد) وعده‏اش را به توراست گفته بود،و تو هم به عهدش وفا کردى،گفتى:آیا وقت آن نرسیده که این محاسن به‏ خون سر رنگین شود؟،با چه زمان بدبخت‏ ترین این ملّت براى این کار برانگیخته مى ‏شود،اطمینان داشتى به اینکه بر پایه برهانى از پروردگارت و بصیرت از کارت هستى،وارد شونده بارگاه خدایى،شادان به معامله ‏اى که انجام دادى،و این است آن راستگارى‏ بزرگ.خدایا کشندگان پیامبرانت،و جانشینان انبیایت را به تمام لعنت هایت لعنت کن،
وَ أَصْلِهِمْ حَرَّ نَارِکَ وَ الْعَنْ مَنْ غَصَبَ وَلِیَّکَ حَقَّهُ وَ أَنْکَرَ عَهْدَهُ وَ جَحَدَهُ بَعْدَ الْیَقِینِ وَ الْإِقْرَارِ بِالْوِلایَهِ لَهُ یَوْمَ أَکْمَلْتَ لَهُ الدِّینَ اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ ظَلَمَهُ وَ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَنْصَارَهُمْ اللَّهُمَّ الْعَنْ ظَالِمِی الْحُسَیْنِ وَ قَاتِلِیهِ وَ الْمُتَابِعِینَ عَدُوَّهُ وَ نَاصِرِیهِ وَ الرَّاضِینَ بِقَتْلِهِ وَ خَاذِلِیهِ لَعْنا وَبِیلا اللَّهُمَّ الْعَنْ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ مَانِعِیهِمْ حُقُوقَهُمْ اللَّهُمَّ خُصَّ أَوَّلَ ظَالِمٍ وَ غَاصِبٍ لِآلِ مُحَمَّدٍ بِاللَّعْنِ وَ کُلَّ مُسْتَنٍّ بِمَا سَنَّ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ عَلَى عَلِیٍّ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ اجْعَلْنَا بِهِمْ مُتَمَسِّکِینَ وَ بِوِلایَتِهِمْ مِنَ الْفَائِزِینَ الْآمِنِینَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.
و آنان‏ را ملازم حرارت آتشت گردان،و لعنت کن کسى را که حقّ ولىّ‏ ات را غصب کرد،و پیمانش را انکار نمود،و او را پس از یقین و اقرار به ولایتش روزى که دین را براى او کامل کردى منکر شد،خدایا قاتلان امیر مؤمنان و کسانى‏ که به‏ او ستم کردند،و پیروان و یاران آنان را لعنت کن.خدایا ستم ‏کنندگان بر حسین را لعنت کن،و همچنین قاتلانش،و پیروى‏ کنندگان از دشمنش و یاوران دشمنش،و راضیان به قتلش،و دریغ ‏کنندگان از یارى‏اش لعنتى شدید و سخت،خدایا لعنت‏ کن اول ستمکارى که به خاندان محمّد ستم کرد،و آنان را از حقوقشان بازداشت،خدایا اوّل ستمکار و غاصب حق خاندان محمّد را به لعنت اختصاص ده،و هر پیروى کننده از آنچه او شیوه ساخت تا روز قیامت.خدایا درود فرست بر محمّد خاتم پیامبران،و بر على سرور اوصیا،و خاندان پاکش،و ما را قرار ده از متمسّکین به آنان،و از کامیابان به ولایتشان،و ایمنانى که نه بیمى بر آنان است،و نه اندوهگین‏ مى‏ شوند.

این زیارت‏ را هر روز از نزدیک و دور مى‏‌شود خواند،و این فایده بزرگى است که البته مشتاقان به عبادت،و شائقان زیارت‏ حضرت شاه ولایت علیه السّلام آن را غنیمت خواهند شمرد.

التماس دعا

در بینش الهى، مرد و زن در رسیدن به مقام والاى انسانى برابر هستند
«فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ» (آل عمران/۱۹۵)
(پس خدا دعاهای ایشان را اجابت کرد که البته من (که پروردگارم) عمل هیچ کس از مرد و زن را بی‌مزد نگذارم، زیرا شما از یکدیگرید و همه در نظر من یکسانید)
از این آیه روشن می‌شود که زن و مرد در انسانیت و بهره‌مندی از فضائل معنوی مساوی هستند و هیچ تفاوتی باهم ندارند.

اسلام قیمومیت و تدبیر شئون خانواده را به مرد سپرده است
ـ در آیه شریفه ۳۴ سوره نساء می‌فرماید: «الرِّجَالُ قَوّاَمُونَ عَلی النِّساءِ بِمَا فَضلَ اللَّهُ بَعْضهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصالِحَت قَانِتَاتٌ حاَفِظاتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظ اللَّهُ»
(مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتری‌هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاق‌هایی که از اموالشان (در مورد زنان) می‏کنند. و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‏کنند).
در لغت، قیم به معنى کفالت است، یعنى مردان کفالت و مسئولیت زنان خود را به عهده دارند.
این آیه به معنای برتری جایگاه مرد نسبت به زن نیست بلکه مردان را به عنوان محافظ و سرپرست زنان معرفی کرده و مسئولیت خانواده را به آنان سپرده است.

تجلیل مسئولیت اجتماعی زن در قرآن کریم
در سوره مبارکه نمل خداوند با مطرح کردن موضوع مسئولیت زنان در جامعه، حکومت ملکه سبأ را نادرست معرفى ننموده است. بلکه سخن حکمت آمیز وى را در باره ویژگى پادشاهان در هنگامى که وارد مناطق مسکونى مى‌‌شوند و آنها را ویران مى‌‌کنند، تأیید کرده و عقل و درایت ملکه را نیز ستوده است.
«إِنَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَهً أَفْسَدُوها وَ جَعَلُوا أَعِزَّهَ أَهْلِها أَذِلَّهً وَ کَذلِکَ یَفْعَلُونَ»(نمل، آیه ۳۴)
پادشاهان هنگامى که وارد منطقه آبادى شوند آن را به فساد و تباهى مى‌‌کشند، و عزیزان آن‌‌جا را ذلیل مى‌‌کنند; [آرى] کار آنان همین گونه است.
در طول تاریخ، زنان بسیاری بوده اند که قله های ترقی را در نوردیده و به عنوان زنان نمونه و الگو معرفی شده اند.
«وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّهِ وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»(سوره تحریم آیه ۱۱)
(و براى کسانى که ایمان آورده‏ اند خدا همسر فرعون را مثل آورده آنگاه که گفت پروردگارا پیش خود در بهشت‏ خانه‏ اى برایم بساز و مرا از فرعون و کردارش نجات ده و مرا از دست مردم ستمگر برهان).
«وَمَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِکَلِمَاتِ رَبِّهَا وَکُتُبِهِ وَکَانَتْ مِنَ الْقَانِتِینَ»(سوره تحریم آیه ۱۱)
(و مریم دخت عمران را همان کسى که خود را پاکدامن نگاه داشت و در او از روح خود دمیدیم و سخنان پروردگار خود و کتاب‌هاى او را تصدیق کرد و از فرمانبرداران بود).

منبع: ایکنا

مقدمه

رهبر انقلاب اسلامی در سخنان مهم خود پیرامون «جهاد کبیر»، اصلی ترین وظیفه مؤمنان انقلابی در زمان حاضر را «تبیین» معارف اسلام انقلابی و انقلاب اسلامی دانستند. و این همان «جهاد با زبان» است که امیرالمؤمنین(ع) آن را در کنار انواع دیگر جهاد در راه خدا نام می برند:

«اللَّهَ اللَّهَ فِی الْجِهَادِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ وَ أَلْسِنَتِکُمْ فِی سَبِیلِ اللَّه؛ خدا را خدا را در باره جهاد با اموال و جانها و زبان‏هاى خویش در راه خدا.» (نهج البلاغه؛ نامه۴۷)

به عقیده نگارنده یکی از سور کلیدی و پر نکته قرآن کریم که مسئله فوق (جهاد برای تبیین معارف اسلامی و انقلابی)، در آن اشاره شده است، سوره مبارکه عصر است:

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏* وَ الْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ؛ به عصر سوگند * که انسانها همه در زیانند * مگر کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏اند، و حق را به یکدیگر می سپرند و صبر و استقامت را به یکدیگر می سپرند!» (عصر/۳-۱)

برای روشن شدن وجه تطبیق این سوره مبارکه بر مسئله «ضرورت تبیین معارف اسلام انقلابی» توجه به چند نکته پیرامون این سوره مبارکه ضروری است.

الف. معناشناسی لغوی و قرآنی واژه «تواصی»

برخلاف دیدگاه شایع که «تواصی» به «سفارش کردن یکدیگر» معنا شده است، باید گفت واژه «تواصی» از ماده «وصی» است که در اصل به معنای «متصل شدن یا متصل کردن چیزی به چیزی دیگر» می باشد. (ابن فارس، ابوالحسین احمد؛ معجم مقائیس اللغه؛ ج۶، ص۱۱۶)

و بر همین مبنا «وصیّت»، کلامی را می گویند که انسان ها را به یکدیگر «وصل» می کند. (همان) و این اتّصال زمانی اتفاق می افتد که اولاً «وصیّت کننده» مفاد توصیه را در اختیار «وصیّ» قرار دهد و ثانیاً «وصیّ» کلام «وصیّت کننده» را بپذیرد و عمل کند؛ در غیر اینصورت اتصال مورد نظر برقرار نمی شود. و اینکه «وصیّ» را «جانشین» معنا می کنند به همین دلیل است که وصیت کننده همه دارائی (فکری، مالی، روشی و …) خود را به وصیّ می سپرد و او نیز آن را پذیرفته و به مفاد وصیت او عمل می کند و اینگونه به ماقبل خود «وصل» می شود. و اگر خلاف مفاد توصیه عمل کند، دیگر وصیّ او نیست. از همین جا معلوم می شود که برخلاف مشهور، «توصیه» به معنای نصیحت و سفارش بدون ضمانت اجرائی نیست.

همچنین با توضیحات فوق معلوم می شود که «تواصی به حق و صبر» با «امر به معروف و نهی از منکر» نیز کاملاً متفاوت است. چراکه «تواصی» از جنس «تبیین» مطلب است در حالیکه «امر به معروف» از جنس «امر» بدون تبیین و توضیح است. در «تواصی» باید پذیرش و عمل به مطلب مورد نظر صورت گیرد تا اتصال میان دو یا چند نفر برقرار شود، در حالیکه در «امر به معروف»، ضرورتی به برقراری اتصال میان دو نفر نیست و فقط باید معروف را به طرف مقابل «یادآور» شد؛ هرچند طرف مقابل سخن مورد نظر را نپذیرد و به آن عمل نکند.

از سوی دیگر باید گفت واژه «تواصی» همان ماده «وصی» در باب «تفاعل» است که اولاً بر انجام کار بصورت طرفینی و متقابل و ثانیاً بر استمرار و دوام کار دلالت دارد. بنابراین با در نظر ماده و هیئت، می توان گفت «تواصی» به معنای در اختیار یکدیگر قرار دادن مطالبی بصورت مستمرّ و مداوم و پذیرش مفاد آن از یکدیگر و عمل به آن است تا اینگونه «اتصال» بین دو طرف برقرار و تقویت شود. حال دستور خداوند به مؤمنینی که اهل عمل و جهاد هستند (مؤمنین انقلابی) برای «تواصی به حق» و «تواصی به صبر» معنایی جز این ندارد که: «مؤمنین انقلابی باید معارف عقلانی و اخلاقی اسلام انقلابی که در مطالعات فردی و یا تجربیات زندگی به دست می آورند را مداوماً در اختیار یکدیگر قرار داده و از یکدیگر پذیرا باشند و به آن عمل کنند تا علاوه بر بهره های فردی، اتصال اجتماعیشان نیز به یکدیگر تقویت شود.»

ب. دلالت معنا و هیئت «تواصی» بر «انسجام تشکیلاتی»

همانگونه که بیان شد، واژه «تواصی» در ماده و معنا نشان دهنده نوعی «اتصال» میان دو یا چند نفر است. علاوه بر اینکه باب «تفاعل» نیز خود حاکی از انجام کار بصورت طرفینی و متقابل است. بنابراین باید گفت واژه «تواصی» در معنای دقیق خود، حاکی از ضرورت «انسجام تشکیلاتی» مؤمنین انقلابی با یکدیگر است. و نقطه اتصال اعضاء این تشکیلات با یکدیگر، همان «حق» و «صبر» است که مصایق کاربردی آن در بخش های بعد توضیح داده خواهد شد.   

ج. «سعه صدر»، مهمترین مصداق «صبر» در این آیه شریفه

نکته دیگر این است که شاید علاوه بر معنای جامع «صبر» در این آیه شریفه و اینکه مؤمنین باید یکدیگر را به صبر و استقامت در برابر مشکلات و در برابر دشمنان دعوت کنند، یک وجه مهم دستور خداوند به «تواصی به صبر» پس از دستور به «تواصی به حق» این باشد که برای شکل گیری تشکیلات ایمانی و انقلابی مطلوب، تنها «تواصی به حق» کافی نیست، بلکه انسان باید برای پذیرش حرف حق از سوی دیگران، از سعه صدر و صبر بالایی نیز برخوردار باشد. به عبارت دیگر مصداق مهم «صبر» در مؤمنین انقلابی که خود را برای سربازی در رکاب حضرت بقیه الله آماده می کنند، «افزایش سعه صدر» است. و این درّ نایابی است که متأسفانه امروزه بسیار کم یافت می شود.                 

د. «مطالعات عمیق اسلامی»، پیش نیاز تحقق تواصی به حق و صبر

از سوی دیگر باید گفت لازمه و پیش نیاز «تواصی به حق» در جبهه مؤمنین انقلابی «مطالعات عمیق و مبنایی اسلامی» است. تا زمانیکه مایه های فکری قوی نباشد انسان نمی تواند حقایق اسلام انقلابی را در اختیار دیگران قرار دهد و آنها را برای دیگران تبیین کند.

ه. «مذاکرات علمی چند نفره»، لازمه تحقق تواصی به حق و صبر

نکته دیگر این است که از آنجا که صیغه «تفاعل» دلالت بر انجام فعل بصورت دو یا چند طرفه دارد، ماده و معنای واژه «تواصی»، نگارنده را به سمت این برداشت سوق می دهد که یکی از کارهای ضروری برای مؤمنین انقلابی در زمان حاضر، برگزاری مباحثات و مذاکرات علمی و اخلاقی دو یا چند سویه برای تحکیم مبانی اسلامی و انقلابی است. 

و. تواصی به حق و صبر، وجه تمایز مؤمنین انقلابی از دیگران

علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریفه، پس از طرح این سؤال که «تواصى به حق»، خود یکى از اعمال صالح است، و با اینکه قبلا عنوان کلى‏ «وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» را ذکر کرده بود، چه نکته‏اى باعث شد که خصوص «تواصى به حق»]و پس از آن «تواصی به صبر»[ را نام ببرد؟ در پاسخ می فرمایند:

«این از قبیل «ذکر خاص بعد از عام» است که در مواردى بکار مى‏رود که گوینده نسبت به «خاص» عنایت بیشترى داشته باشد؛ و شاهد بر اینکه خداى تعالى از میان همه اعمال صالح به «تواصى به حق» عنایت بیشتر داشته و بدین منظور خصوص آن را بعد از عموم اعمال صالح ذکر نموده این است که همین «تواصى» را در مورد «صبر» تکرار کرد، و با اینکه مى‏توانست بفرماید: «و تواصوا بالحق و الصبر»، فرمود: «وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ».» (علامه طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج۲۰، ص۳۵۷)

به عبارت دیگر باید گفت «تواصی به حق و صبر» خود از جنس «عمل صالح» بوده و لازمه آن، «قیام لله» و «جهاد فی سبیل الله» است، اما با این وجود، به دلیل اهمیت این ویژگی برای مجاهدان انقلابی – بخصوص در عصر ظهور حضرت بقیه الله- آن دو را بطور جداگانه ذکر کرده است. گویی خداوند در میان همه ویژگی ها، در آن زمان برای دو ویژگی فوق اهمیت بیشتری قائل است و نقطه تمایز آنان با سایرین محسوب می شود.  

بنابراین باید گفت یک ویژگی اصلی و متمایز مؤمنین انقلابی که اهل «عمل» و «جهاد» هستند، تواصی یکدیگر به «حق» و «صبر» است؛ و به نظر می رسد «تواصی به حق و صبر» در این سیاق، معنایی جز «تبیین معارف اسلام انقلابی» نداشته باشد. که به نظر می رسد اولی (تواصی به حق) عنوانی کلی مربوط به تبیین معارف عقیدتی و عقلانی و دومی (تواصی به صبر) عنوان کلی مربوط به معارف اخلاقی است.   

در پایان باید گفت عظمت معارف این سوره مبارکه به قدری است که مرحوم علامه طباطبایی درباره آن فرمودند:

«این سوره تمامى معارف قرآنى و مقاصد مختلف آن را در کوتاه‏ترین بیان خلاصه کرده است.»

صوت زیبای قرآنِ انسان متّقی، خشیت‌آور است

«لما سئل عن مولانا و سیّدنا و نبیّنا محمّد المصطفی(ص) عن أَحْسَنَ النَّاسِ صَوْتًا بِالْقُرْآنِ، قال: مَن إِذَا سَمِعْتَهُ یَقْرَأُ رَأَیْتَ أَنَّهُ یَخْشَی اللَّهَ تَعَالَی»، پیغمبر اکرم محمّد مصطفی(ص) در پاسخ این سؤال که چه کسی، از همه مردم، خوش صداتر است، فرمودند: آن کسی که وقتی قرآن را قرائت می­کند، ترس و خشیت از خدا را در خود او می­بینیم. «أَنَّهُ یَخْشَی اللَّهَ» یعنی به درستی که او از خدا می ­ترسد. لذا قاری قرآن باید این خصوصیت را داشته باشد.

چون خود صوت قرآن، نیکو و خیلی عالی است. حتّی پیامبر(ص) فرمودند: «إِنَّ حُسْنَ الصَّوْتِ زِینَهُ الْقُرْآن» صوت خوش، زینت و زیور قرآن است. منتها در روایت ابتدایی که بیان کردیم، فرمودند: آن کسی خوش­تر می­خواند که هنگام خواندن قرآن خشیت از خدا را در مرحله اوّل در وجود خود او ببینیم، لذا این مطلب، یکی از آن نکات مهم است.

و باز پیامبر(ص) فرمودند: «إنّ مَن أَحْسَنَ النَّاسِ صَوْتًا بِالْقُرْآنِ» از جمله کسانی که خوش­ترین صدا را نسبت به قرآن دارند، «الَّذِی إِذَا سَمِعْتُمُوهُ یَقْرَأُ، حَسِبْتُمُوهُ یَخْشَی اللَّهَ»، کسانی هستند که هر وقت از آنان، قرآن را می­شنوی، حس می­کنی که ترس و خشیت از خدا در وجود آن‌هاست و از خدا می­ترسند. این نکته بسیار مهمّی است.

چون ماه حزن و ماه اسارت اهل بیت هست، حیف است این روایت را نگویم. معمولاً یک روایت کوتاه می­گوییم که به تفسیر برسیم امّا امشب به خاطر محرم، استثناء است. وجود مقدّس حضرت صادق القول و الفعل، امام جعفر صادق(ع) فرمودند: «کان علی‌ّبن‌الحسین(ع) احسن الناس صوتاً بالقرآن» حضرت سجّاد، زین العابدین، امام العارفین(ع)، از همه مردم، قرآن را خوش­تر می­خواند. حضرت ادامه می­دهند: «کان علی ابن الحسین صلوات الله علیه احسن الناس صوتا بالقرآن و کان السقاؤون یمرون فیقفون ببابه یسمعون قرائته» افراد سقا همواره به هنگام عبور، بر در خانه‌اش می‌ایستادند و به قرائت او گوش می‌دادند. یعنی از بس صوت آقا زین‌العابدین، زیبا و لحنشان، ملکوتی بود که باعث توقّف آن‌ها می­شد، قرائت را گوش می‌دادند و شغل و کار خود را فراموش می­کردند. از بس صوت حضرت زیبا بود، یادشان می­رفت که کاری دارند.

لذا اصلاً خود صوت زیبا مِن ناحیه الله تبارک و تعالی است و کسی هم که لحنش، لحن گیرایی باشد، از باب تقوای اوست. این هم در مرحله أولی برای انبیاء و رأس آن‌ها حضرات معصومین از باب عصمت است. اصلاً چون این‌ها در عصمت هستند، به خصوص معصومین که در عصمت کامله هستند، خوش صدا هستند و لحنشان، گیرا و اثرگذار است و بعد هم اهل تقوا که به عنوان اصفیاء و اولیاء و خلفای انبیاء محسوب می­شوند. چون همه انبیاء هم مِن ناحیه الله، خوش صدا بودند.

از وجود مقدّس امام صادق(ع) است که فرمودند: «مَا بَعَثَ الله عَزَّوَجَلَّ نَبِیّاً إِلَّا حَسَنَ الصَّوْتِ» خدا هیچ نبی‌ای را مبعوث نکرد إلّا این که صدای خوش و گیرایی داشت. این جذبه عصمت است. بالاخره نبی باید جذبه داشته باشد. یکی از جذبه‌ها، صوت است و در باب تقوا هم این عالی‌تر می­شود. طوری که می‌بینیم امام العارفین، زین‌العابدین که تحمّل آن مصائب را داشتند، أحسن النّاس صوتاً بالقرآن بودند.

سخنی که کهنه نمی‌شود؛ علّت دشمنی با قرآن

در قرآن، همه چیز، از علم اوّل و آخر، هست، قرآن هر اندازه هم تکرار شود و به گوش بخورد، کهنه نمی­ شود. امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) فرمودند: «لَا تُخْلِقُهُ کَثْرَهُ الرَّدِّ وَ وُلُوجُ السَّمْعِ» هر چقدر هم قرآن تکرار شود و به گوش بخورد، کهنه نمی­ شود. یکی از اعجاز قرآن، این است. انسان از همه چیز خسته می­ شود، اگر هر چیزی دو بار و سه بار خوانده شود، دیگر خسته‌کننده می­شود، امّا از قرآن خسته نمی­ شود، چرا که همه چیز در قرآن هست، قرآن دوا، علم و بهترین اندرزهاست. قرآن پیشوا و رحمت است. در قرآن، علم اوّلین و آخرین نهفته شده و همه این­ها در قرآن هست.

شاید به خاطر همین است که یک عدّه می­ خواهند با قرآن مبارزه کنند. مثلاً می‌بینیم گاهی حوادثی اتّفاق می‌افتد که با این که اصلاً معلوم نیست وجود خارجی دارد یا ندارد و کسی چنین چیزی را تأیید کرده یا نکرده، مدام در همه جا بیان می‌کنند. این‌ها برای این است که می‌خواهند با قرآن، مبارزه و مخالفت کنند، نه با شخص. طوری که می ­بینیم آن طرف هم یک ساعت فیلم می سازند، برنامه مستند درست می­ کنند و راجع به یک قاری قرآن و کسی که صوت خوبی دارد و اثرگذار بوده این طور صحبت می‌کنند. در حالی که اصلاً معلوم نیست چنین چیزی موجودیت داشته یا نداشته است. لذا این هم یکی از آن نکات بسیار مهم است که معلوم می­ شود یک عدّه می‌خواهند با قرآن مبارزه می‌کنند.

البته همه باید مواظبت کنند چه آن‌ها که خوش­ صدا هستند، چه دیگران. مراقب باشیم غفلت نکنیم. چون اگر در این جایگاه، یک لحظه غفلت کنیم، دیگر به فرد برنمی­گردد، به قرآن برمی­ گردد و این ها شروع به حمله کردن به قرآن می­ کنند. چون عرض کردیم در قرآن همه چیز هست، حتّی فرمودند: قرآن، مایه‌ی نظم و سامان شماست و همه چیز دارد.

قرآن؛ علم بی‌انتها و دواء دردها و نظم امور

باز این روایت را محضر مبارکتان عرض کنم که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «أَلاَ إِنَّ فِیهِ عِلْمَ مَا یَأْتِی وَ اَلْحَدِیثَ عَنِ اَلْمَاضِی وَ دَوَاءَ دَائِکُمْ وَ نَظْمَ مَا بَیْنَکُمْ» این قرآن که در درست من و شما هست، سخنان گذشته و علوم مربوط به آینده را دارد. چون پیامبر(ص) هم فرمودند: «من أراد علم الاوّلین و الآخرین» هر که اراده کرده و خواهان این است که علم اوّلین و آخرین را به دست بیاورد، «فلیثور القرآن» در قرآن، غور و کند و کاو کند. امیرالمؤمنین هم می­فرمایند: علمی که در آینده می­آید در این قرآن است. ألا تنبیهیّه است، هشدار می­دهد که بدانید غیر از این نیست. إنّ هم تحقیقیّه است. ألا بر سر إنّ آمده؛ یعنی غیر از این نیست و این، دیگر یقینی است که هم سخن از گذشتگان می­گوید، هم دواء درد شما در این قرآن است و هم این نظم و ساماندهی امورتان در آن هست.

لذا در این قرآن، همه چیز هست. اتّفاقاً بزرگان، از جمله، ابن‌سینا، شیخ الرئیس می فرمایند: یکی از دلایل حروف مقطعه قرآن، همین است که خدا می­ خواهد بگوید: در حرف حرف قرآن، علم است. امام صادق(ع) فرمایشی بسیار عالی دارند، فرمودند: «فیه خبرکم و خبر من قبلکم و خبر من بعدکم و خبر السماء و الارض و لو عطاکم من یخبرکم عن ذلک لتعجبتم» اخبار مربوط به شما و اخبار مربوط به آینده و سخن گذشتگان و هر آن چه در آسمان و زمین هست، در این قرآن هست و اگر کسی پیش شما بیاید و از این مطالب و از این که حال شما چه می­شود – که همه در قرآن هست – خبر بدهد، تعجّب می‌کنید.

آینده و گذشته و …، همه با هم سلسله است، دنیا این طور است، سلسله ای دارد تا تمام شود. همه برای شماست، اگر یک نفر پیدا شود که شما را از این مطالب، آگاه کند، شما متعجب می شوید. قرآن این طور است و همه چیز در این قرآن هست.

لذا به خاطر همین، عدّه‌ای با قرآن، مبارزه می‌کنند و گاهی می ­بینیم که این‌طور شلوغش می ­کنند و بعد هم تازه می­ بینیم مبارزه با مروجین قرآن هم شکل می‌گیرد. در آن فیلم یک ساعته به آن قاری محترم، آن طور هجمه کردند و بعد هم سایت‌ها و شبکه‌های دیگر هم جنجال‌هایی به پا کردند. اوّل و آخرش هم می­گویند: قاری محبوب رهبر انقلاب! لذا این‌ها هدفمند دارند این کار را می ­کنند. به خصوص که آقا این مدّت راجع به ترویج قرآن خیلی صحبت کردند.

بنده هم به عنوان یک طلبه‌ی کوچک بیان کردم که سربازان آقاجان، امام زمان، حافظان کل قرآنند و عرض کردم شما هم برای حفظ قرآن جلو بروید و ولو شده روزی یک آیه حفظ کنید (فقط روزی یک آیه، دو آیه هم نمی­گویم). اگر این را از آن زمانی که بنده گفتم، انجام داده بودید، الآن سه جزء و چهار جزء حفظ شده بودید. اگر انسان دو، سه جزء حفظ شود، اصلاً راه می­افتد. عنایت قرآن این است که انسان را راه می­اندازد، عجیب هم راه می­اندازد. ما هم بحث ترویج قرآن را الحمدلله به همّت عزیز دلم، حاج آقای هادیان در دارالقرآن حوزه شروع کردیم. ایشان، خودشان حافظ کل قرآن هستند و بحث تدبر در قرآن را کار کردند و الحمدلله فهیم و خوش فکر و کوشا و پرتلاش هستند و دوره‌های حفظ و قرائت و … تحت نظر ایشان آغاز شده است.

دشمن دنبال این است که قرآن را از ما بگیرد که اگر قرآن را از ما بگیرد، همه چیز را از ما گرفته است. لذا به نظر ما حمله‌ای که این ها دارند می­کنند، حمله به یک فرد و یک شخص نیست، این ها حساب شده دارند کار می­کنند، شخص برایشان ملاک نیست، می‌خواهند ما را از قرآن دور کنند.

مسخره کردن شیوه منافقان است؛ علماء در مقابل فسق و فجور ساکت نمی‌مانند

این نکته را هم بگویم، بعضی می ­گویند: اگر مثلاً برای خوانندگان کنسرت و … چنین مطلبی اتّفاق افتاده بود، علما سر و صدا می­کردند، امّا حالا که چنین اتّفاقی رخ داده، خاموشند! باید این‌گونه جواب داد: اوّلاً در آن مقوله چنین مواردی بوده و تا انجام نشود، علماء مطلبی بیان نمی­کنند. لذا وقتی چنین کارهایی انجام می­شود و اختلاط و خیلی از کارهای دیگر پیش می­آید، می­خواهید صدای آقایان درنیاید و سکوت کنند و بگذارند هر طوری برگزار شد، باشد!؟ آقایان که با آن موسیقی‌هایی که صحیح و سالم است، مخالفت نکردند. این‌ها از اوّل انقلاب هم بوده، کدام یک از علماء مخالفت کردند!؟ واقعاً اگر موسیقی‌ها، خوب بوده، هیچ اشکالی نگرفتند. البته خیلی هم کسی را، تشویق و ترغیب نمی­کنند، چون دأب علماء این نیست، امّا این طور هم نیست که اشکال گرفته باشند. خیلی جاها، از جمله در تالار فرهنگ و تالار شهر و جاهای دیگر، برگزار شده، دوران جنگ هم برگزار می­شد، بعد جنگ هم برگزار می­شد، کسی مخالفت نمی­کرد. وقتی فسق و فجور و حالاتی پیش بیاید که یله و رها شده باشند، آن موقع آقایان علماء، اعاظم و مراجع تقلید اعتراض می­کنند.

امّا یک عدّه از بس نامرد هستند، اوّلین کاری که می­کنند، به سخره گرفتن است. به جای این که جواب منطقی بدهند، مسخره می­کنند. در حالی که این به سخره گفتن دیگران، روش نفاق و منافقانه است. تا مراجع عظام و هر کسی، کوچکترین مخالفتی با این افکار پلید فسق و فجور داشته باشد، این‌ها شروع به سخره گرفتن می‌کنند. البته علما هم از این چیزها هراسی ندارند، چون آن‌ها برای خدا کار می‌کنند، امّا من دارم نامردی طرف مقابل را عرض می‌کنم که به جای این که منطقی بحث کنند که دلیلش چیست، چنین می‌کنند و خودشان هم می‌دانند حقیقت چیست.

چون بعضی از این‌ها می‌خواهند از این طریق به فسق و فجور برسند. نمی‌خواهند فقط یک مجلس شعر و موسیقی که صحیح است و به سبک‌های غربی و اختلاط نیست، باشد. اتفاقاً می‌خواهند آن را به سمت و سوی دیگری ببرند. لذا معلوم است وقتی می‌بینند علما مخالفت می‌کنند، شروع به سخره گرفتن و … می‌کنند. غرض، آن اول انجام می‌شود و بعد آن‌ها مخالفت می‌کنند که چرا این کار را کردید امّا این مطلب که هنوز ثابت نشده، چه کسی ثابت کرده و گفته، کدام دادگاه، کدام مسئله و مطلب؟

اتّفاقاً ما روایت هم داریم ای بسا قاری هم چنین و چنان باشد – البته من ایشان را عرض نمی‌کنم – امّا امکان دارد به دنیاطلبی روی آورد و از قاریان نابکار باشد. پیامبر اکرم، محمّد مصطفی(ص) فرمودند: «رُبَّ تَالِی الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ‌ یَلْعَنُه». لذا ای بسا کسانی هم این‌گونه باشند، امّا این مطلب هنوز اثبات نشده که کسی بخواهد این حرف را بزند.

اصل مترقّی ولایت فقیه دشمن را عاجز کرده است

بعد هم اگر می‌گویند: چرا آقایان اعتراض نمی‌کنند و حالا سکوت کردند، چون قاری محبوب رهبری است و … باید گفت: معلوم است شما از جای دیگر سوختید. شما از اصل مترقّی ولایت مطلقه فقیه سوختید و می‌بینید که همین اصل مترقّی باعث شده که شمایی که می‌گفتید بشار اسد حتماً رفتنی است، در سوریه، زمین‌گیر شدید. آن وقت امروز یکی از همین کسانی که در کنگره آمریکاست، گفته: باید بشار اسد را ترور کنیم و راهش فقط همین است که تمام شود. یعنی تا دیروز این‌ها را درست کرده بودید، کل سوریه را تخریب کردید، حالا این‌گونه می‌گویید.

همه آن مملکت زیبا، با خاک یکسان شد و جاهایی که به عنوان مکان‌های تاریخی بود، از بین رفت. سوریه به آن قشنگی و زیبایی را که شبیه لبنان بود، از بین بردید، با عراق هم همین‌طور کردید و دیدید که همه جا زمین گیر شدید. یمن که دیگر هیچی ندارد و دائم دارید خاک هایش را می‌کوبید. باز می‌بینید آن‌جا هم زمین گیر شدید و می‌دانید همه این‌ها به یک اشاره ولایت فقیه است.

عزیزان! تمام سوختن این‌ها این‌جاست و همه دارند از این می‌سوزند. آن ولایت فقیهی که منشأ آن ولایت مولی الموالی، امیرالمؤمنین، اسدالله الغالب، علی بن ابی طالب(ع) است. لذا چون این‌ها سوخته‌اند که باید بیشتر هم بسوزند، چنین مطالبی بیان می‌کنند.

در همین آیه شریفه که این مدّت داریم بحث می‌کنیم، آمده: «فمن تبع هدای فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون». در تفسیر عیاشی است که از وجود مقدّس امام باقر(ع) درباره همین آیه شریفه سؤال شد. حضرت فرمودند: در باطن این، هدایتی نقش دارد، سؤال شد که آن چیست و تفسیرش چیست؟ حضرت فرمودند: «تفسیر الهدی، علی(ع) قال الله فیه فمن تبع هدای فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون» تفسیر این هدایت، فقط امیرالمؤمنین است و متابعت او، این اثر را دارد که دیگر نه خوفی هست و نه حزنی. این هم یکی از آن نکات بسیار مهم است.

در این آیه شریفه‌ای که ما چندین جلسه هست راجع به آن بحث می‌کنیم، راجع به هبوط بیان شده است، «قلنا اهبطوا منها جمیعا فاما یاتینکم منی هدی فمن تیع هدای فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون». گفتیم که خدا با بیان «اهبطوا» به صورت جمع، اشاره کرده که این هبوط مربوط به همه‌ی ما می‌باشد. هاء در «منها» هم که به جنّت برمی‌گردد. بعد پروردگار عالم می‌فرماید: درست است هبوط پیدا کردید، ولی من یله و رهایتان نمی‌کنم و هادی می‌فرستم. لذا خدا از روز نخست برای خودش این طور قرار داده بود، امّا از باب اطمینان به انسان این‌طور می‌فرمایند: «فإمّا یأتینّکم منّی هدی». حالا فرمود: «فمن تبع هدای». حالا این هدای، کیست؟ فرمودند: این هدای، امیرالمؤمنین است.

ولایت باعث هدایت است و ترک آن باعث شقاوت

در تفسیر البرهان، جلد سوم هست که پیغمبر اکرم، محمد مصطفی(ص) فرمودند: «بی انذرتم» به وسیله من، هشدار داده می‌شوید. قرآن می‌آید، هشدارتان می‌دهد که مواظبت و مراقبت کنید، «و بعلی ابن ابیطالب (ع) اهتدیتم» و به امیرالؤمنین هدایت می‌شوید. اصلاً ولایت باعث هدایت است.

جالب است که ادامه‌ی این روایت به این ماه هم می‌خورد که بعد فرمودند: «و بالحسن(ع) أعطیتم الاحسان» و به واسطه امام حسن مجتبی(ع) احسان می‌شوید، یعنی خدا به شما نیکی‌ها را مرحمت می‌کنید. «و بالحسین (ع) تسعدون» و به واسطه‌ی أبی‌عبدالله(ع)، خوشبخت و باسعادت می‌شوید.

لذا یکی از راه‌های سعادت، همین محرم و صفر و همین روضه برای ابی‌عبدالله(ع) و مشکی پوشیدن و گریه بر ایشان است.

در ادامه هم می‌فرمایند: و بدون او، حتماً بدبخت می‌شوید؛ یعنی اگر او را نداشته باشید، حتماً شقی و بدبخت می‌شوید. دیدیم که بعضی شقی شدند و مقابل امام ایستادند. حتّی ابن زیاد کاری کرد که کسانی هم که آمدند جنگ نکنند و گفتند: ما کاری نداریم، مجبور شوند و به جنگ بروند. همان‌هایی که به ابی عبدالله(ع) نامه داده بودند.

من این مطلب را قبلاً عرض کردم و این‌جا کوتاه اشاره کنم. من دهه اوّل روایت را خواندم، خودتان بروید و مراجعه کنید. امام در روز عاشورا چند خطبه خواندند و چند مرتبه آمدند و صحبت کردند که این‌ها را هم ما داریم و هم اهل جماعت. حضرت در یکی از خطبه‌ها پنج نفر را اسم بردند، گفتند: یا فلان، یا فلان و …، همه را با اسم خودشان بردند و بعد فرمودند: مگر شما نبودید که نامه دادید و دعوت کردید، پس چه شد!؟ این‌ها کسانی بودند که وقتی ابن زیاد آمد و گفت: این کاروان که دارند می‌آیند، هیکل‌های آن چنانی دارند زنان را چه می‌کنند و … – که من این‌ها را در سال‌های گذشته بیان کردم و تاریخ را خواندم – گفتند: اگر این‌ها بیایند، تا سه روز خون و ناموس شما حلال است، مواظب باشید. این ترسوها هم از ترس گفتند: ما نمی‌رویم. بعد هم همین ابن زیاد آمد و این‌ها را به جنگ با ابی‌عبدالله(ع) مجبور کرد و سه تا از آن‌هایی که نامه داده بودند، کشته شدند. ببینید کار به کجا می‌کشد! حبّ الدنیا!

لذا می‌فرمایند: به وسیله اوست که سعاتمند می‌شوید و اگر رعایت نکنید، شقی می‌شوید. «الا و ان الحسین(ع) باب من ابواب الجنّه» أبی‌عبدالله(ع) دربی از درب‌های بهشت است، «من عاداه حرم اللّه علیه ریح الجنه» و هر کس با او دشمنی بورزد، اصلاً حرام است که بوی بهشت به مشامش برسد، چه برسد که بخواهد بهشت برود. این نکته بسیار مهمّی است.

لذا قرآن می‌فرماید: اگر کسی از هدایت خدا تبعیّت کند، خوف و حزنی ندارد. تبعیّت از هدایت خدا هم تبعیت از ولایت امیرالمؤمنین و ولایت حضرات معصومین است که امام راحل و عظیم الشّأنمان هم فرمودند: ولایت فقیه، استمرار ولایت رسول الله(ص) است.

لذا تمام این دشمنی‌ها برای همین ولایت است. چون هرچه دیدند، از این‌جا دیدند. شما نگاه کنید در لبنان هرچه دیدند، از همین بود. لبنانی که یک روز بیروتش را هم گرفته بودند و همه اعراب هم تسلیم صهیونیسم جهانی، اسرائیل ملعون و یهود بودند، امّا امروز کار را به یک باریکه غزه رساندند و دشمن دیگر بیش از آن، نمی‌تواند تصرف کند. همه‌ی این‌ها را هم از شیعه و ولایت می‌بینند. همان باریکه غزه را هم خیلی نمی‌شود بیان کرد، آن‌جا چه کردند، چه کسانی بودند و چقدر آن‌جا شیعه و محبّ اهل بیت به وجود آمدند و چقدر هستند، اتّفاقاً آن‌ها باعث شدند. همه این‌ها برای همین است.

لذا هر کس از این ولایت تبعیت کند «فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون». امام باقر(ع) فرمودند: این هدایت، ولایت امیرالمؤمنین است و هر کس از او تبعیت کند، دیگر خوف و حزن ندارد.

این هم بحث روایی بود و نکات دیگری هم هست که فرصت نشد.

لذا عزیزان! آن‌ها از قرآن و قرآن‌شناسان حقیقی یعنی اهل ولایت، ولایت امیرالمؤمنین می‌ترسند و إلّا الان در مکه هم یک عدّه دارند قرآن می‌خوانند، تازه پایشان را هم دراز می‌کنند و قرآن را روی آن قرار می‌دهند و تند تند قرآن می‌خوانند.

از آداب تلاوت قرآن…

اتّفاقاً روایت هم داریم – منتها فرصت نیست، اگر شد وقت دیگری می‌خوانم – که فرمودند: سعی کنید قرآن را در سی روز بخوانید. قرآن را در سه روز نخوانید، غیر از ماه مبارک رمضان. سؤال شد: چرا؟ حضرت فرمودند که تأمّل و تدبّر در قرآن کنید که چه می‌خوانید؛ چون قرآن راه زندگی است. قرآن را همین طور تند تند نخوانید. حتی ابن عباس می‌گوید که به پیامبر بیان کردم که من سه روزه بخوانم؟ حضرت فرمودند: نه. گفتم: ده روزه بخوانم؟ حضرت فرمودند: نه. گفتم: بیست روزه بخوانم؟ حضرت فرمودند: کمتر از این نخوان و سعی کن حقّ تلاوت قرآن را رعایت کنی و طوری نباشد که تند تند قرآن را بخوانی. قرآن را سعی کن آرام و با تأمّل در قرآن بخوانی. این نکاتی است که نشان می‌دهد باید مواظب باشیم تندتند نخوانیم و در قرآن، تأمّل کنیم.

لذا این‌ها از همین قرآن می‌ترسند. از قرآنی که از ولایت بیرون می‌آید، نه قرآنی که دیگران می‌خوانند. نابکاران هم که حضرت می‌فرمایند، شاید همان وهابیّت ملعون باشند که به ظاهر قرآن هم می‌خوانند. لذا فرمودند که باید با آرامش و طمأنینه قرآن خوانده شود و این قرآن، قرآنی است که ولایت در آن باشد. قرآن بدون ولایت، معنا ندارد و إلّا همین طور هرچه خواستی قرآن بخوان، آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها هم کاری ندارند، در مدینه هم دارند تند تند قرآن می‌خوانند. إن‌شاءالله با نابودی آل سعود، این آل یهود، راه مکه و مدینه باز شود و بروید، آن جا می‌بینید که قرآن می‌خوانند و بعد همان جا دراز می‌کشند و می‌خوابند، بعد دوباره بلند می‌شود و بدون این که وضویی بگیرد، باز قرآن و نماز می‌خوانند. اصلاً نمی‌فهمند چه می‌خوانند، فقط دلشان خوش است که تند تند دارند، قرآن می‌خوانند، بدون این که در آن تأمّل و تدبّری کنند. اصلاً این آیات الهی برای چه آمده، چه کار دارد؟ فقط بخوانیم که ثواب ببریم!؟ خدای حکیم می‌گوید یک چیزی آوردم که فقط شما بخوانید و ثواب ببرید!؟ این که دور از حکمت و علم است!

تدبّر بدون ولایت فایده ندارد!

اتّفاقاً ثواب قرائت هم برای همین است که من و شما را ترغیب کنند که برویم و در آن تأمّل و تدبّر کنیم. این تأمّل و تدبّر خیلی مهم است و این را بگویم که حتّی این تأمّل و تدبّر در قرآن، بدون ولایت به وجود نمی‌آید. «فمن تبع هدای» این هدای، امیرالمؤمنین است، کسی که از امیرالمؤمنین تبعیت کند، خوفی ندارد. پیامبر فرمود من انذارم امّا هدایت را امیرالمؤمنین می‌دهد و هدایت در تبعیت از ولایت است.

بیان کردم که فرمودند: حب أبی­عبدالله، باب من ابواب الجنه است. لذا در انتهای بحثمان، یک سلام به حضرت بدهیم. ما نمی‌دانیم این سلام‌ها و این زیارات و اشک‌ها چه ثوابی دارد!

قبلا هم گفتم امّا بعضی از چیزها را از باب تذکار هرچه بگویی، کهنه نمی‌شود. عنایت ابی‌عبدالله(ع) در آن دنیا به آیت‌الله العظمی آسیّد ابوالحسن اصفهانی به خاطر سلام‌های آخر بحثشان را شنیدیم. من به آیت‌الله مولوی قندهاری بیان کردم: ما این را قبلاً شنیده بودیم. ایشان فرمودند: آن کسی که شنیده بودید، خودم بودم. شنیده بودیم که وقتی آیت‌الله العظمی آسیّد ابوالحسن اصفهانی از دنیا رفت، در عالم رؤیا ایشان را دیده بودند – که آیت‌الله مولوی قندهاری دیده بودند – و آقا فرموده بودند: خیلی سخت است، سؤال‌های عجیبی می‌کنند.

آیت‌الله مولوی قندهاری فرمودند: تعجّب کردم، گفتم: از شما!؟ ایشان فرمودند: آشیخ محمد حسن! هر کس مسئولیتش بیشتر است، از او بیشتر سؤال می‌کنند. مرجع تقلید که مسئولیتش بیشتر است، بیشتر سؤال و جوابش می‌کنند.

شاید یک دلیل که از ایشان خیلی سؤال و جواب کردند همین است. چون ایشان از امام زمان هم توقیع دارد و مرجع یکه تاز است.

فرمودند: خیلی پرسیدند و اصلاً هم مرا با عنوانی خطاب نمی‌کردند، از آیت‌الله العظمی و نائب امام زمان و …، هیچ خبری نبود. فقط مأمور گذاشته بودند و می‌گفتند: ابوالحسن بگو این چه شد و … ایشان فرمودند: خیلی ترسناک بود. من جواب می‌دادم، بعضی را اشکال می‌گرفتند که پس این جایش چه بوده، چرا آن جا آن طور بوده و …، خیلی طولانی بود. می‌فرمودند: آن جا پرونده‌ای هم داشتم و خیلی بر من سخت می‌گذشت. یک موقع دیدم یک ورقه خیلی کوچکی از نور آمد و دست این مأمور دادند. گفت: جمعش کنید. گفتند: چیست؟ این جا بود که فقط لفظ سید را به آقا دادند. گفتند: ابی‌عبدالله(ع) فرمود: آسیّد ابوالحسن ما را رها کنید، این در آخر درس هایش به ما سلام می‌داده است.

می‌گویند: عادت آسیّد ابوالحسن اصفهانی این بوده که در انتهای درس‌هایش می‌گفته: «السّلام علیک یا ابا عبدالله(ع)».

آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی هم فرمودند: این دستمالی را که من یک عمر، بیش از هفتاد سال با آن گریه کردم را همراه من دفن کنید. جنازه من را درحسینیه‌ام بیاورید و یک سر عمامه‌ام را به منبر و یک سرش را به تابوت ببندید و روضه وداع بخوانید، زیارت ابی‌عبدالله بخوانید.

مراجع به آن بزرگی و باعظمتی می‌دانند همه چیز حسین است. باب من ابواب الجنه.

لذا فقط اخلاص، فقط برای خدا بخوانیم، قرهی برای خدا بگوید، شما برای خدا بشنوید، برای خدا، برای حبّ به اهل بیت. برای نزدیک شدن به اهل بیت.

چون اگر هزار کتاب هم خوانده باشیم، باز هیچ است. البته نعوذبالله یک موقع تشویق به آن سمت نشود. اسلام بسیار ما را به علم تشویق کرده «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد» و قرآن هم فرموده: «هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون»، «والذین اوتوالعلم درجات» و … امّا واقعاً انسان می‌بیند که همه چیز، حبّ اهل بیت است، لذا انسان در آن‌جا می‌گوید: ای کاش جاهل بودم، امّا فقط من را روضه‌خوان و سلام‌ده و گریه‌کن برای ابی‌عبدالله یادداشت و ثبت و ضبط می‌کردند. عرض کردم، اشتباه نشود، کسی با علم مخالف نیست، امّا می‌خواهم بگویم، این‌قدر این بحث، عظمت دارد.

منبع: مهر

یکی از موضوعات مهم بیانات رهبر معظم انقلاب توطئه‌های دشمن برای متوقف کردن حرکت نظام اسلامی بود؛ نکته‌ای که بارها از سوی معظم‌له در سخنرانی‌های مختلفی مطرح شده اما به نظر می‌رسد علی‌رغم تأکیدات مکرر ایشان در رابطه با توطئه‌های دشمن هنوز عده‌ای به این باور نرسیده‌اند که دشمن از هر فرصتی برای خدشه‌وارد کردن به نظام اسلامی و اصول و آرمان‌های این نظام استفاده می‌کند.

رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنانشان به این موضوع اشاره کرده و اظهار می‌کنند: بنده با فهم این مسئله، یعنی با این فهم از مسئله کشور که کشور احتیاج دارد به یک چنین سازوکاری و به یک چنین حرکتی، از پانزده سال پیش یا اندکی بیشتر مسئله نهضت علمی و نهضت نرم‌افزاری و حرکت عظیم علمی را مطرح کردم، و خب دانشمندان، جوان‌ها، اساتید، دانشگاه‌ها، بسیاری از بخش‌های دولت‌های مختلفی که سر کار آمدند استقبال کردند؛ و پیش رفت، امّا این حرکت یک حرکت روی جادّه آسفالته نیست، حرکت در اتوبان نیست. این حرکت، حرکتی است دارای مانع. این موانع را بایستی شناخت، این موانع را باید علاج کرد. این حرکت دشمن دارد؛ دشمنش کیست؟ حالا بعضی خواهند گفت که بله دیگر، معلوم است، تا فلانی می‌گوید دشمن، مقصودش آمریکا و صهیونیست‌ها و مانند اینها است و توهّم توطئه [دارد]؛ نه، توهّم توطئه نیست، شناخت توطئه و دیدن توطئه است. وقتی من توطئه را می‌بینم و مشاهده می‌کنم، که نمی‌توانم از شما پنهانش بکنم، باید بگویم به شما. یک عدّه‌ای تا ما می‌گوییم دشمن، می‌گویند چقدر فلانی مدام می‌گوید دشمن دشمن! خب نگوییم دشمن؟ خدا در قرآن این‌همه اسم شیطان را آورده. خب یک بار شیطان را گفت، تمام شد رفت، چرا مرتّب تکرار می‌کند؟ برای اینکه من و شما فراموش نکنیم این دشمن را. دشمن را باید دائم در نظر داشت. برای خاطر اینکه دشمن که بیکار نمی‌نشیند؛ دشمن دائماً دارد حرکت می‌کند.

اینکه رهبر معظم انقلاب برای تبیین حرکت دشمنان نظام اسلامی شیطان را مثال زده‌اند امری است که از آغاز نهضت و انقلاب اسلامی بر آن تأکید شده است؛ بر اساس همین دیدگاه بود که امام خمینی(ره) به عنوان بنیانگذار این انقلاب آمریکا را مصداق امروزین شیطان و با عنوان «شیطان بزرگ» خواندند و با توجه به عملکرد این کشور در منطقه و سایر نقاط جهان به نظر می‌رسد این نام همچنان برازنده ایالات متحده و سران این کشور باشد.

در مورد جمهوری اسلامی ایران، آمریکا از ابتدای تشکیل این نظام تلاش کرد به هر شیوه و با هر ابزاری مانع پیشرفت و رشد انقلاب اسلامی شود؛ اما هر بار با هوشیاری و آمادگی مسئولان و مردم توطئه‌های شوم آمریکا علیه ملت ایران هیچگاه به ثمر ننشست اما اگر بر این اصل تأکید شود که آمریکا شیطان امروز جهان بشریت است، پس نباید فراموش کرد که شیطان هیچگاه مأیوس نشده و همواره بر آن است که راه‌های دیگری را برای نفوذ در قلوب انسان‌ها و ملت‌ها بیابد از این رو تکرار و یادآوری دشمنی‌ها و نیات شوم شیاطین امری ضروری است.

با نگاه به قرآن کریم می‌توان به شیوه‌ها و راه‌های مختلف شیطان برای نفوذ در قلوب انسان‌ها و ملت‌ها را دریافت؛ شیوه‌ها و راهایی که در هر عصری کارآیی داشته، هر چند ابزارهای آن متناسب با هر دوره‌ای متفاوت می‌شود. پس از آنکه شیطان از فرمان خداوند متعال مبنی بر سجده بر آدم سرپیچی کرد و از درگاه الهی خارج شد، قسم خورد تا تمام انسان‌ها مگر مؤمنان خاص را منحرف سازد. داستان این سرپیچی در آیه ۵۰ سوره کهف آمده است؛ جایی که می‌فرماید: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَهِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیَاءَ مِنْ دُونِی وَهُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا/ و [یاد کن] هنگامى را که به فرشتگان گفتیم آدم را سجده کنید پس [همه] جز ابلیس سجده کردند که از [گروه] جن بود و از فرمان پروردگارش سرپیچید آیا [با این حال] او و نسلش را به جاى من دوستان خود مى‏ گیرید و حال آنکه آنها دشمن شمایند و چه بد جانشینانى براى ستمگرانند».

اما نکته قابل تأملی که در رابطه با ماجرای شیطان و عدم پذیرش فرمان الهی و آغاز دشمنی شیطان با آدمیان مطرح شده این است که خداوند متعال این واقعه را چندین بار در قرآن کریم مطرح کرده تا به طور مؤکد و آشکارا دشمنی شیطان با انسان را به تصویر کشیده باشد تا حتی ذره‌ای شک و تردید نسبت به آنچه شیطان قسم یاد کرده که به انجام رساند، وجود نداشته باشد. هدف اصلی دشمن ایجاد انحراف در مسیر مستقیمی است که برای انسان ترسیم شده؛ همانطور که در آیات ۱۶ و ۱۷ اعراف می‌خوانیم: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ؛ ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ/ گفت پس به سبب آنکه مرا به بیراهه افکندى من هم براى [فریفتن] آنان حتما بر سر راه راست تو خواهم نشست؛ آنگاه از پیش رو و از پشت‏ سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها می‌تازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهى یافت».

در سوره‌ها و آیات دیگری نیز داستان آغاز دشمنی شیطان بیان شده و همین امر، یعنی تکرار موضوعی در بخش‌های مختلف قرآن مسئله‌ای است که می‌توان به صورت دقیق مورد توجه قرار گیرد. اما روشن آنکه شیطان از همان ابتدا با تمام قوا و ابزارها دشمنی با انسان را آغاز کرد و اولین قربانیانش حضرت آدم(ع) و حوا بودند؛ قربانیانی که فریب وسوسه‌های شیطان را خوردند.

«فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطَانُ لِیُبْدِیَ لَهُمَا مَا وُورِیَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَهِ إِلَّا أَنْ تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ/ پس شیطان آن دو را وسوسه کرد تا آنچه را از عورتهایشان برایشان پوشیده مانده بود براى آنان نمایان گرداند و گفت پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد جز [براى] آنکه [مبادا] دو فرشته گردید یا از [زمره] جاودانان شوید» (اعراف؛ ۲۰)

به نظر می‌رسد با توجه به ضعف انسان‌ها و تمایل آنها به اموری همچون جادوانگی، قدرت، ثروت و حتی موضوعی همچون تلاش برای رسیدن به کمال، وسوسه کردن نوع آدمی برای استفاده از راه‌های شیطانی و تحقق سریع این اهداف اولین راه بوده است. البته راه دور ماندن از این وسوسه‌ها پناه بردن به خداوند است. در سوره اعراف دو آیه به صورت مکرر به شیوه اغواگری شیطان اشاره شده است. این مورد را در آیات ۲۰۰ و ۲۰۱ این سوره آمده است: «وَ إِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْاْ إِذَا مَسَّهُمْ طَئفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُون/ و اگر از جانب شیطان در تو وسوسه‏اى پدید آمد به خدا پناه ببر، زیرا او شنوا و داناست؛ کسانى که پرهیزگارى مى‏کنند چون از شیطان وسوسه‏اى به آنها برسد، خدا را یاد مى‏کنند، و در دم بصیرت یابند».

وسوسه‌های شیطان از آن رو کارگر می‌افتد که این دشمن قسم‌خورده انسان خود را خیرخواه آدمی نشان می‌دهد و انسان به این تصور که راهی برای رسیدن به اهداف خود یافته، تکیه بر باد می‌کند. شیطان برای اینکه بتواند حضرت آدم(ع) و حوا را مجاب کند، خود را خیرخواه آنها می‌نامد و به قسمی که یاد می‌کند این خیرخواهی را مورد تأکید قرار می‌دهد. «وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ/ و براى آن دو سوگند یاد کرد که من قطعا از خیرخواهان شما هستم». (اعراف؛ ۲۱)

اما از سوی دیگر شیطان برای وسوسه انسان‌ها بدی‌ها را زینت می‌دهد به‌گونه‌ای که زشتی‌ها به زیبایی می‌گراید و قدرت تشخیص از انسان گرفته می‌شود و یا زشتی‌ها در نظر رنگ می‌بازد. در آیه ۳۹ سوره حجر شیطان به این شیوه خود اقرار کرده، می‌گوید: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَلَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ/ گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختى من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مى ‏آرایم و همه را گمراه خواهم ساخت».

از این روست که زندگی دنیوی برای کافران پر از زیبایی است چرا که « زُیِّنَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا وَیَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا…/ زندگى دنیا در چشم کافران آراسته شده است و مؤمنان را ریشخند مى کنند…) (بقره؛ ۲۱۲) و یا اگر گروهی بی‌هیچ علت و منطق خاصی خورشید را عبادت می‌کنند، از این روست که این کار بیهوده و عبث در چشمانشان آراسته شده و مسیر هدایت را بر آنان بسته است. « وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یَهْتَدُونَ/ او و قومش را چنین یافتم که به جاى خدا به خورشید سجده مى کنند و شیطان اعمالشان را برایشان آراسته و آنان را از راه [راست] باز داشته بود در نتیجه [به حق] راه نیافته بودند» (نمل؛ ۲۴)

پیراستن مفاسد مختلفی که برای انسان‌ها مضر است، نوع دیگری است که در طول تاریخ بشریت را به انحراف کشانده؛ «إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاهِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ/ همانا شیطان مى‏ خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنى و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد پس آیا شما دست برمى دارید» (مائده؛ ۹۱).

این آراستگی از آن رو مورد پذیرش انسان‌ها قرار می‌گیرد که وعده‌ها و امیدهای شیطان در دل‌ها اثرگذاشته است. در آیه ۱۲۰ سوره نسا به وعده‌های فریبکارانه شیطان اشاره شده و آمده است: «یَعِدُهُمْ وَیُمَنِّیهِمْ وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَانُ إِلَّا غُرُورًا/ [آرى] شیطان به آنان وعده مى‏‎دهد و ایشان را در آرزوها مى‏‌افکند و جز فریب به آنان وعده نمى‏‌دهد».

البته قطعاً هستند افرادی که در مقابل وعده‌های وسوسه‌کننده شیطان سر تسلیم فرود نمی‌آوردند در این صورت باید منتظر شک و تردید‌ها و یا ترس‌هایی که در دل‌ها می‌اندازد، بود. در آیه ۱۷۵ سوره آل عمران این ترفند شیطان مورد تأکید قرار گرفته و آورده است: «إِنَّمَا ذَلِکُمُ الشَّیْطَانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیَاءَهُ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ/ در واقع این شیطان است که دوستانش را مى‏ ترساند پس اگر مؤمنید از آنان مترسید و از من بترسید».

ترس‌ها و تردیدها در عرصه‌های مختلفی وجود دارد؛ از مسائل اعتقادی و باورهای دینی تا امورات دنیوی و زندگی روزمره. تردید‌ها و ترس‌ها از سختی‌هاست که انسان را در مضیقه قرار می‌دهد و راه نفوذی را برای حضور شیطان آماده می‌کند. «الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ…/ شیطان شما را از تهیدستى بیم می‌دهد و شما را به زشتى وامى دارد…» (بقره؛ ۲۶۸)

از سوی دیگر ایجاد تردید در دل انسان‌ها در رابطه با مسائل اعتقادی مباحث خطرناکی را به همراه دارد. گاه انسان‌ها در مواجهه با سختی‌های مادی و دنیوی اصول و مبانی اساسی خود را زیر سؤال می‌برد که این امر نیز از شیوه‌های نفود شیطان است. این مسئله در آیه ۳ سوره حج به عنوان پیروی از شیطان سرکش یاد شده است. «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ/ و برخى از مردم در باره خدا بدون هیچ علمى مجادله مى کنند و از هر شیطان سرکشى پیروى مى ‏نمایند».

و یا با تسلطی که می‌یابد انسان‌ها را به ورطه فراموشی و غفلت می‌کشاند. «اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ أُولَئِکَ حِزْبُ الشَّیْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ/ شیطان بر آنان چیره شده و خدا را از یادشان برده است آنان حزب شیطانند آگاه باش که حزب شیطان همان زیانکارانند». (مجادله؛ ۱۹)

این زیانکاری از آن روست که همراهان شیطان نهایتاً نه تنها به اهداف خود دست پیدا نمی‌کنند بلکه عمر خود را در همراهی با شیطان به تباهی کشانده است. تصویری که قرآن از آینده همراهان شیطان ترسیم کرده در آیه ۳۶ سوره انفال آمده است. «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَسَیُنْفِقُونَهَا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَهً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَالَّذِینَ کَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ/ بى‏ گمان کسانى که کفر ورزیدند اموال خود را خرج مى کنند تا [مردم را] از راه خدا بازدارند پس به زودى [همه] آن را خرج مى کنند و آنگاه حسرتى بر آنان خواهد گشت‏ سپس مغلوب مى ‏شوند و کسانى که کفر ورزیدند به سوى دوزخ گردآورده خواهند شد».

اگر آغاز دشمنی شیطان مکرراً برای بیداری و شناخت توطئه‌های دشمن در قرآن مطرح شده، پایان کار شیطان و همراهانش نیز به تصویر کشیده می‌شد. آیات ۲۱ و ۲۲ سوره ابراهیم به روشنی این پایان را نشان می‌دهد: « وَبَرَزُوا لِلَّهِ جَمِیعًا فَقَالَ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ قَالُوا لَوْ هَدَانَا اللَّهُ لَهَدَیْنَاکُمْ سَوَاءٌ عَلَیْنَا أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِنْ مَحِیصٍ؛ وَقَالَ الشَّیْطَانُ لَمَّا قُضِیَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَمَا کَانَ لِیَ عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلَا تَلُومُونِی وَلُومُوا أَنْفُسَکُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِیَّ إِنِّی کَفَرْتُ بِمَا أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ/ و همگى در برابر خدا ظاهر مى ‏شوند پس ناتوانان به گردنکشان مى‏ گویند ما پیروان شما بودیم آیا چیزى از عذاب خدا را از ما دور مى ‏کنید مى‏ گویند اگر خدا ما را هدایت کرده بود قطعا شما را هدایت میکردیم چه بى‏ تابى کنیم چه صبر نماییم براى ما یکسان است ما را راه گریزى نیست؛ و چون کار از کار گذشت [و داورى صورت گرفت] شیطان مى‏ گوید در حقیقت ‏خدا به شما وعده داد وعده راست و من به شما وعده دادم و با شما خلاف کردم و مرا بر شما هیچ تسلطى نبود جز اینکه شما را دعوت کردم و اجابتم نمودید پس مرا ملامت نکنید و خود را ملامت کنید من فریادرس شما نیستم و شما هم فریادرس من نیستید من به آنچه پیش از این مرا [در کار خدا] شریک مى‏ دانستید کافرم آرى ستمکاران عذابى پردرد خواهند داشت».

شیاطین تنها ما را برای پیروی خود دعوت می‌کنند حال اینکه وعده‌های راستین خداوند پیش روی انسان‌ها قرار گرفته اما زمانی‌که انسان یکی از این دو راه را برمی‌گزیند، باید به عواقب آن نیز واقف باشد.

شیاطین امروزی نیز چنین رفتارهایی از خود بروز می‌دهند؛ موارد بسیاری بوده که دولت‌ها و ملت‌هایی با قدرت‌های بزرگ شیطانی همراهی کرده‌اند اما در بزنگاه‌ها و شرایط سخت و حساس تنها مانده‌اند چرا که وعده‌ها و پیمان‌های‌شان صرفاً برای تسلط و تسخیر دیگران به کار گرفته می‌شود.

تلاش دشمنان بشریت برای تهی کردن ملت‌ها از هویت و آزادگی و ترویج فرهنگ وابستگی از همان دست وسوسه‌ها و پیرایه‌هایی است که نیات شومی را در پشت پرده خود داشته و عاقبتی جز وابستگی و از دست دادن منابع ملی را به همراه ندارد.

ذکر این نکته در پایان این نگارش نیز خالی از لطف نیست که راهکار خنثی کردن توطئه‌های شیاطین شناخت، باور و ایستادگی در برابر آنهاست چه اینکه خداوند وعده داده «الَّذِینَ آمَنُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا/ کسانى که ایمان آورده‏ اند در راه خدا کارزار مى کنند و کسانى که کافر شده‏ اند در راه طاغوت مى ‏جنگند پس با یاران شیطان بجنگید که نیرنگ شیطان [در نهایت] ضعیف است» (نسا؛ ۷۶).

منبع: ایکنا

انسان موجودی است متفکر که کارهایش بر محور اندیشه استوار و تفکر او در تنظیم کردارش موثر است. نه می توان او را از اندیشیدن بازداشت و نه می توان کار و کوشش را از او گرفت. می توان گفت حیات بشر آمیزه ای از علم و عمل است و هویت انسان از اندیشه های علمی و انگیزه های عملی او ساخته می شود. کسی زنده است که اندیشه صائب و انگیزه صالح داشته باشد. هر قدر اندیشه انسان عمیق تر و کردارش حکیمانه تر و پیوند میان دانش و کوشش او استوار تر باشد، زندگی او خردمندانه تر و زنده تراست. قرآن در این زمینه می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم: ای کسانی که ایمان آورده اید، دعوت خدا و پیامبر را استجابت کنید آن زمانی که شما را به حیات دعوت می کند»[انفال/۲۴]

یعنی چون وظیفه رهبران الهی، احیای انسانیت است، پس شما هم با پذیرش دعوت آنان، انسانیت را در خود زنده کنید. احیای انسانیت در گرو شکوفایی عقل است، از این رو یکی از اهداف رهبران الهی کشف دفینه های عقلی بشر است: « وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُول»[نهج البلاغه خطبه ۱]

ثوره به معنای شوراندن، شیار زدن و انقلاب است. برای استخراج دفینه، خاک برداری مختصر کفایت نمی کند، بلکه باید ثوره و شیار عمیقی را در زمین ایجاد و خاک های فراوانی را زیر و رو کرد. عقل دفن شده نیز به آسانی در دسترس قرار نمی گیرد. این عقل با پنج جدار از بیرون و درون مستور است. از بیرون به وسیله چشم، گوش، لامسه، ذائقه و شامه مستور است و از درون به وسیله حس مشترک، خیال، قوه متخیله و قوه واهمه.

انسان باید با کنترل حواس بیرون و درون و تعدیل آنها، گنجینه های نهفته در عقول را در آورد تا آنجا که عقل بر حواس ظاهری و باطنی حاکم شود و به آنها جهت بدهد. آنگاه چشم به چیزی می نگرد که رواست و گوش چیزی را می شنود که مجاز است و قوه لامسه چیزی را لمس می کند که رواست و قوه واهمه و متخیله نیز اموری را ادراک می کنند که عقل اجازه می دهد.

ائمه معصومین علیهم السلام نیز مانند پیامبران با گفتار و رفتارشان عقل انسان را شکوفا می سازند تا اندیشه صائب و انگیزه شایسته در پرتو شکوفایی عقل منشاء اعمال صالح گردد. به عبارت دیگر عقل نیروی راهنما و راهبر اندیشه و انگیزه و هماهنگی این دوست. رهبران الهی در پرتو حق به شکوفایی عقل می پردازند.

امام حسین علیه السلام فرمود: «لا یَکمُلُ العَقلُ إلاّ بِاتِّباعِ الحَقِّ: عقل کامل نمی شود مگر در پرتو پیروی از حق.»[بحارالانوار ج۷۵ /۱۲۷]، بنابراین انسان ها باید به وسیله حق که از سوی پروردگار است، به تکمیل عقل و خردورزی بپردازند.

اینک این پرسش مطرح می شود که آیا قیام امام حسین علیه السلام در راستای شکوفایی عقل بود و اگر پاسخ مثبت است، چگونه؟ برای پاسخ به این سئوال ابتدا باید به معنای عقل و اقسام آن اشاره کرد و سپس به اقدامات مخالفان شکوفایی عقل و قیام امام حسین علیه السلام و تاثیر آن در شکوفایی عقل پرداخت.

تعریف عقل و تعریف و اقسام آن
عقل به معنای «منع» است و از این جهت به زانو بند شتر عقال می گویند که شتر را از حرکت بیجا منع می کند. عقل در اصطلاح به عقل نظری و عقل عملی تقسیم می شود. عقل نظری راهنمای اندیشه بشر است و عقل عملی راهبر انگیزه او. عقل نظری نیرویی است که با آن، هست و نیست ها و باید و نبایدها درک می شوند و عقل عملی نیرویی است که بر اساس آن عمل می شود. امام صادق علیه السلام در تبیین عقل فرمودند: «ما عبد الرحمن واکتسب به الجنان: عقل آن است که خدای رحمان به آن عبادت و بهشت جاویدان با آن کسب می شود.»[کافی ج۱ ص۱۱]

در اینجا مقصود از عقل، عقل عملی است که صرفاً با درس خواندن به دست نمی آید. آموختن دانش، عقل نظری را کامل می کند، اما عقل عملی با تمرین مکرر عمل صالح حاصل می شود. کمال عقل در پیروی از حق در بخش علمی و سپس عمل به احکام الهی است و بس.

امام رضا علیه السلام فرمودند: «صدیقُ کلُّ امرئٍ عَقلُهُ و عَدُوُّهُ جَهلُه: دوست هرکسی عقل او و دشمنش جهل اوست.»[مسند الرضا ۴ کتاب عقل ص۳] بر اساس این حدیث، انسان تنها یک دوست دارد و آن هم عقل اوست و یک دشمن دارد و آن هم جهل اوست. انسان عاقل دوستی دارد که او را به سعادت ابدی هدایت می کند و انسان جاهل یک دشمن دارد که همواره خار راه و سد معبر سعادت اوست. عقل می گوید که هیچ چیز جز رضای خدا برای انسان سودمند نیست و رضایت خدا در گرو اطاعت از دین اوست.

عناصر شکوفایی عقل
عناصری که عقل را در انسان شکوفا می سازند عبارتند از:

آموزگاری که در فن خود متخصص و مجتهد باشد و شاگردی که هیچ مدعایی را بی دلیل نپذیرد. در آموزه های رهبران الهی افزون بر دو عنصر یاد شده، گوینده باید خود، مطالب را تجربه کرده باشد و شنونده نیز باید آمادگی و توانایی درک معارف را داشته باشد.

اقدامات مخالفان شکوفایی عقل
مخالفان شکوفایی عقل، طاغوتیان و ستمگرانند که با آلوده کردن انسان به شهوت و شبهه، مانع رسیدن آب حیات آموزه های وحیانی به پای نهال فطرت او می شوند تا عقل و خرد آدمی شکوفا نشود. آنان برای رسیدن به این مقصود دست به اقداماتی می زنند، از جمله:

۱- تباه ساختن خرد

قرآن کریم در باره هدف و برنامه رسمی طاغیان می فرماید که آنان بیش از هر کاری کوشیدند عقل مردم را تباه کنند. بدین منظور توسط افرادی چون سامری و بلعم باعورا، مردم را شست و شوی مغزی می دهند و با گسترش مغالطه ها و شبهه ها راه رشد فکری مردم را می بندند. از سوی دیگر بساط خوردن و آشامیدن و شهوترانی و میگساری را می گسترانند تا راه عزم و انگیزه جامعه را ببندند، زیرا انسان سرگرم به عیاشی و پرخوری، زمام خویش را به دست شهوت و غضب و وهم و خیال می سپارد و از اندیشیدن باز می ماند و در صورت اندیشیدن، از انگیزه عملی محروم است.

قرآن در باره فرعون فرموده است: «فَاستَخف قومَهُ فاَطاعُوُه: فرعون با شست و شوی مغزی قوم خود، آنان را سبک و تهی مغز کرد»[زخرف / ۵۴] تا توان به دست آوردن جزم علمی و عزم عملی را نداشته باشند، آنگاه بر آنان مسلط شد. خداوند در این آیه نفرمود که مردم مصر مطیع فرعون شدند، زیرا افراد جامعه به راحتی زیر بار ستم نمی روند، بلکه فرمود آنان چون بی خرد شدند زیر بار زور رفتند. بنی امیه نیز وقتی بر سرنوشت مردم مسلط شدند، در همین راستا گام برداشتند تا اندیشه ها را منحرف کنند.

۲- اسیر کردن دین

پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دنیازدگان در سقیفه بنی ساعده گرد هم آمدند و با خانه نشین کردن علی علیه السلام، سفارشات پیامبر صلی الله علیه و آله را به فراموشی سپردند. خانه نشین شدن علی علیه السلام اسارت قرآن شکوفاگر عقل را در پی داشت. گروهی از تبار اموی و غیر اموی، امامت و عصمت و مقام والای خلیفه الهی و در واقع حق و دین را به اسارت گرفتند و دینی که در اسارت باشد، پیروانی اسیر و بی اراده می پروراند.

۳- دین فروشی

اسیری که در صحنه نبرد در اختیار فاتحان قرار گیرد با او سه گونه رفتار می شود. یا او را می کشند یا رهایش می سازند و یا او را می فروشند.

پس از واقعه سقیفه، خواست قلبی امویان نابود کردن دین الهی بود. آنان چون نمی توانستند اسلام را علناً محو و نابود سازند و از طرفی آزاد کردن دین به سود آنان نبود، زیرا دین آزاد، پیروان آزاد و آگاه تربیت می کند، از این رو از حریّت دین و آزادی آن وحشت داشتند و راه سومی را برگزیدند، یعنی از راه فریب مردم و ریاکاری و تفسیر به رأی دین، به میل و هوس خود عمل کردند.

کار رسمی معاویه که خود را امیر مومنان و جانشین پیامبرصلی الله علیه و آله می انگاشت، دین فروشی بود. او دین را می فروخت تا خزائن خود را انباشته کند و این خود نشانه فقدان کمال عقلی بود که شرط لازم برای اداره جامعه است.

سالارشهیدان علیه السلام عدم شایستگی حاکمان اموی را در قالب استدلالی منطقی چنین بیان فرمود: «الا تَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ لا یُعْمَلُ بِهِ وَ أَنَّ الْباطِلَ لا یُتَناهی عَنْهُ: نمی بینید که سردمداران و حاکمان جامعه از حق پیروی نمی کنند و از باطل روی نمی گردانند؟»[بحار ج۴۴ ص۳۸۱]

بنابراین امویان از عقل کامل بی بهره و تنها دارای عقل ابتدایی بودند که برای اداره جامعه کافی نیست، پس اینان سزاوار حکومت نبودند.

عقل ابتدایی و عادی از شرایط تکلیف است و توده مردم دارای آنند و با آن، خوب را از بد و زیبا را از زشت تشخیص می دهند، اما قاضی اگر بخواهد درست قضاوت کند، کمال عقل شرط است.

امام حسین علیه السلام در زمانی به امامت رسید که امویان منابر و مساجد را در اختیار گرفته بودند و نمازهای جمعه و جماعت به امامت آنان برگزار می شد. بدین سان در طول سالیان متمادی، فرهنگ مردم تغییریافت و روح سلحشوری در آنان مرد. آنان با تبلیغات زهرآگین و پراکندن شبهات، راه فهم و ادراک درست مردم را بستند و آنان را متقاعد ساختند که خود خلیفه و جانشین رسول خدایند.

اقدامات اساسی امام حسین علیه السلام
امام حسین علیه السلام برای رهایی دین الهی از اسارت امویان کوشید تا معرفت مردم را در زمینه دین گسترش دهد، از این رو به گسترش معارف توحیدی پرداخت و مردم را به عبادت آگاهانه دعوت کرد.

سالارشهیدان علیه السلام هدف آفرینش انسان را چنین ترسیم فرموده است:

«إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِیَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بعِبادتِهِ عَن عِبادِهِ ما سِواه: خدای سبحان انسان ها را برای شناخت خود آفریده است. انسانی که خدا را شناخت او را عبادت می کند و انسانی که خدا را عبادت کند، از پرستش غیر او بی نیاز می شود.»[بحار ج۵ ص۳۱۲]

معنای سخن امام علیه السلام این نیست که انسان خدا را بشناسد و نماز بخواند و روزه بگیرد و دیگر هیچ. اینها گوشه ای از معنای عبادت حقیقی هستند. عبادت در ژرفای معارف عقلی و اعتقادی و اوصاف اخلاقی تا همه شئون عادی و معنوی زندگانی جاری است.

امام علیه السلام با سخنانی از این دست، انسان ها را به پرستش آگاهانه فراخواند تا در همه امور زندگی خویش پیرو دین باشند.

فرا رسیدن قیام
پس از مرگ معاویه، یزید بر تخت سلطنت نشست. او جوانی خام، سبک سر و همواره در پی خوشگذرانی و میگساری بود. بی پروایی او در زیر پا نهادن احکام اسلام و آشکار ساختن مفاسدش، مردم را اندکی از ریاکاری و بی دینی امویان آگاه کرد و بهترین زمان برای قیام دینی فرا رسید. امام حسین علیه السلام با همه مخالفت هایی که با تصمیم ایشان در باره مبارزه با یزید شد، تصمیم خود برای ایستادگی در برابر یزید گرفته بودند، از این رو وقتی محمد حنفیه آن حضرت را از شرایط نامساعد و بحرانی آگاه کرد، امام در پاسخ فرمودند:

«والله لَو لَم یکُن لِی مَلْجَأَ وَ لا مَأوی لَما بایعْتُ یزیدُبنُ مُعاویه: به خدا اگردر مشرق و مغرب گیتی و شمال و جنوب آن هم برایم پناهگاه و جای امنی وجود نداشته باشد، هرگز با این حکومت ننگین سازش نخواهم کرد»[بحار ج۴۴ ص۳۲۹]

همچنین در پیشنهاد ولید در باره بیعت با یزید فرمودند: «یزید رجل، فاسق، شارب الخمر قاتل النفس المحرّمه معلن بالفسق و مثلی لایباع مثله: یزید شخصی است فاسق شرابخوار و آدمکش، متظاهر به فسق. مثل ما با چنین کسی بیعت نخواهد کرد.»[همان۳۱۵]

در اینجا سخن از شخص یزید نیست، بلکه چنین اندیشه ای با اندیشه حسینی سازگاری ندارد. بیعت یعنی فروختن. موحدی که جان و مالش را به خدا فروخته باشد، با دشمن خدا معامله نمی کند. سالار شهیدان علیه السلام در پاسخ به پیشنهاد مروان بن حکم نیز فرمود:

«علی الاسلام السلام اذقد بلیت الأمه براعه مثل یزید: وقتی مردم دچار زمامداری چون یزید شوند باید با اسلام بدرود گفت.[الفتوح ج۵ ص۱۷]، یعنی هر کسی اندیشه علمی و انگیزه عملی او مثل من است، با حکومت سلطه و ظلم کنار نمی آید.

امام حسین علیه السلام وارث پیامبران
امام حسین علیه السلام وارث پیامبران الهی و نهضت او دنباله و همسو با نهضت آنان است. همان طور که انبیا برای شکوفایی عقل انسانی مبعوث شده اند، امام حسین علیه السلام نیز به همین منظور قیام کرد، از این رو قیام به نتایجی متعدد منجر شد که به طور خلاصه به آنها اشاره می شود:

۱- احیای انگیزه عاشقانه

سالار شهیدان اندیشه مردم را با انگیزه عاشقانه هماهنگ و عقل جهان بینی را در پرتو نور عشق احیا کرد. کسی که رهبری خویش را به دست توانای عشق می دهد، مست شراب ناب توحید می شود و در راه انجام فرمان های الهی، همه دشواری ها و خطرها را به جان می خرد.

عقل کسی که گرفتار بدمستی شده و زمام کار را به دست شبهه و شهوت سپرده، در حالت انخساف است و حق را نمی فهمد، ولی عقل کسی که شیدای حق و عاشق او شد، تحت الشعاع نور عشق قرار می گیرد و مرکز خورشید فروزان عشق، عقل را زیر پای خویش محو و نابود می کند.

۲- احیای عزت و کرامت

در زمان امام حسین علیه السلام فضایل اخلاقی در زنجیر اسارت خاندان اموی بود. امام با نهضت خود این گره ها را از دست و پای دین باز کرد و فصل تازه ای از معارف و اخلاق الهی را به روی جامعه بشری گشود و شرافت و کرامت انسان را به او یادآور شد.

۳- اقامه نماز در اول وقت

امام حسین علیه السلام در نامه ای به مردم کوفه نوشتند: «فَاِنَّ السُنَّهَ قَدْ أُمیتَتْ، وَ إِنَّ الْبِدْعَهَ قَدْ أُحْیِیَتْ: سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله نابود شده و بدعت ها رواج یافته اند.»[کلمات الامام حسین علیه السلام ص۳۱۵]

آن حضرت با قیام خونین خود احکام و حدود الهی را احیا و نماز را اقامه کرد و اقامه نماز به معرفت و خلوص و ادای آن در ابتدای وقت است.

نتیجه گیری:
با توجه به اینکه انبیا برای شکوفایی عقل انسانی مبعوث شده اند و در طول تاریخ قدرت هایی بوده اند که مانع رشد عقلی مردم می شدند، آنها پی در پی می آمدند تا این موانع را برطرف کنند. امویان نیز با اقدامات ظالمانه خود همین کار را کردند و امام حسینعلیه السلام با قیامش به مردم توجه داد که بنی امیه به حق عمل نمی کنند و کسی که به حق عمل نمی کند، به کمال عقل نمی رسد. جوامعی هم که به حق عمل نمی کنند به کمال عقل نمی رسند، زیرا کمال عقل در پرتو پیروی از حق تحقق پیدا می کند و این کار در شرایطی مانند حاکمیت ظالمان از جمله اموی ها با احیای عشق و عزت و اقامه نماز محقق می شود. امام حسینعلیه السلام عاشقانه و عزتمندانه و با اقامه نماز بر این هدف جامه عمل پوشاند.

منبع: حوزه

زیبایی طلبی انسان

زیبایی به عنوان یکی از جذّاب‌ترین و لذّت‌بخش‌ترین محسوسات بشری ارتباط عجیبی با روح و فطرت بشری دارد به همین سبب دائم به دنبال زیبا بودن می‌شود. روح انسان با رسیدن به زیبایی، لذّتی وصف ناشدنی را درک می‌کند و در این مسیر، سیری ناپذیر است؛ لذا یکی از ریشه‌های استدلالی خداجویی انسان، حس مطالبه زیبایی مطلق و بی‌انتهاست؛ که همان وجود قادر متعال است. شاید اوّلین و محسوس‌ترین حس زیبایی در اوان نوجوانی برای انسان تجربه می‌شود که شکل و شمایل صورت و زیبایی مو را کاملا حس و به عنوان یک مزیّت به آن می‌نگرد. امام علی (علیه السلام) در این باره فرموده‌اند: «الصُّـورَهُ الجَمیلَهُ أوَّلُ السَّعادتَینِ [۱] رخسار زیبا، نخستین خوشبختی از دو خوشبختی است.»

البتّه این خوشبختی ذاتی نیست و تنها، نعمتی از نعمت‌های خداست؛ لذا ایشان در حدیث ارزشمند دیگری می‌فرمایند:«حُسْنُ وَجْهِ المؤمنِ مِن حُسنِ عِنایَهِ اللّه ِ بهِ [۲] زیبایی رخسار مؤمن از حسن عنایت خداست به او. «این نعمت خدادادی نه تنها در چهره و صورت انسان بلکه در تمام مخلوقات خداوند قابل رؤیت و تأمّل است و انسان از دقّت در این زیبایی‌ها به معرفتی خاص نسبت به خدا نائل می‌شود. قرآن کریم در رابطه با پندآموز بودن تفکّر در مخلوقات چنین می‌فرماید: «الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی‏ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّار [آل‌عمران/۱۹۱] همان‌ها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن گاه که بر پهلو خوابیده‌‏اند، یاد می‏‌کنند و در اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌‏اندیشند (و می‏‌گویند:) بار الها! این‌ها را بیهوده نیافریده‌‏ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!».اندیشیدن در زیبایی‌های تحیّربرانگیز خلقت، یکی از زوایای این تفکّر سازنده است. این زیبایی خیره‌کننده، به طرز شگفت‌آوری در تمام مخلوقات گنجانده شده و استثناء‌بردار نیست.

زیبایی در آخرت

زیبایی‌ها در آخرت اعمّ از برزخ و قیامت به نوع اعمال انسان بستگی دارد؛ لذا هر کس به دنبال زیبایی در آن سرا است، باید اعمالی مطابق و موزون با میزان آخرت انجام دهد، تا از زیبایی‌های برزخ و قیامت بهره‌مند شود. از کتاب زبور حضرت داوود (علیه السلام) نقل شده که: « مَنْ أَجْرَمَ الذُّنُوبَ وَ أَعْجَبَهُ حُسْنُهُ- فَلْیَنْظُرِ الْأَرْضَ کَیْفَ لَعِبَتْ بِالْوُجُوهِ فِی الْقُبُورِ- وَ تَجْعَلُهَا رَمِیماً- إِنَّمَا الْجَمَالُ جَمَالُ مَنْ عُوفِیَ مِنَ النَّار [۳] هر کس گناهانی مرتکب شود و از زیبایی خود دچار غرور شود، به خاک بنگرد که چگونه در گورها با چهره‌ها بازی می‌کند و آنها را به استخوان‌های پوسیده تبدیل می‌سازد. همانا زیبایی، زیبایی کسی است که از آتش در امان بماند.»

در امان بودن از آتش آخرت مساوی با ورود به بهشت است و بهشت، محل روح‌هایی است که چهره خود را با کثافات گناه در دنیا زشت نکرده‌اند و نسبت به زدودن زشتی‌های اخلاقی و روحی همّت گمارده‌اند زیرا که فرمود: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها [شمس/۹] که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده‏». معنای دیگر تزکیه نفس، همان پیرایش از بدی‌ها و آرایش با خوبی‌های نفسانی است که در عمل انسان متجلّی می‌شود.

جمیل در قرآن

از آن‌جا که آخرت چهره حقیقی همین دنیاست و نه چیز جدید دیگر؛ و قرآن کریم نیز کتابی است که مبیّن حقایق لازم برای هدایت، تکامل و رستگاری انسان است؛ لذا باید بدانیم که چه کارهایی در نظر قرآن زیبا هستند؛ آن‌ها را بفهمیم و با اعمال زندگی خود تطبیق دهیم، در این صورت است که می‌توانیم آخرتی بسیار زیبا و دلنشین و لذّت‌بخش را برای خود رقم بزنیم که به هیچ وجه قابل مقایسه با زیبایی‌های کم و کوتاه این دنیا نیست!.

واژه جمیل در قرآن

در قرآن کریم در سه مورد عبارت جمیل در رابطه با صبر به کار برده شده است:

صبر بر فراق فرزند

اوّلین مورد در جایی است که پیراهن خونین حضرت یوسف علیه السلام را برای پدر آوردند که در اینجا قرآن چنین می‌فرماید: «وَ جاؤُ عَلی‏ قَمیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلی‏ ما تَصِفُون [یوسف/‏۱۸] و پیراهن او را با خونی دروغین (آغشته ساخته، نزد پدر) آوردند گفت: «هوس‌های نفسانی شما این کار را برایتان آراسته! من صبر جمیل (و شکیبایی خالی از ناسپاسی) خواهم داشت و در برابر آنچه می‏‌گویید، از خداوند یاری می‌‏طلبم!»

دومین مورد نیز در رابطه با صبر حضرت یعقوب (علیه السلام) بر مصیبت فراق فرزندش حضرت یوسف علیه السلام است که می‌فرماید:«قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمیلٌ عَسَی اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَنی‏ بِهِمْ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْعَلیمُ الْحَکیمُ [یوسف/۸۳] (یعقوب) گفت: «(هوای) نفس شما، مسأله را چنین در نظرتان آراسته است! من صبر می‏کنم، صبری زیبا (و خالی از کفران) امیدوارم خداوند همه آنها را به من بازگرداند چرا که او دانا و حکیم است!».

سومین مورد در رابطه با توصیه خداوند متعال به پیامبر اعظم (صلّی الله علیه و آله) در مقابل استهزاء، تکذیب و آزار کافران و مشرکان است که می‌فرماید: «فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلاً [معارج/۵] پس صبر جمیل پیشه کن». صبر جمیل به معنی شکیبایی زیبا و قابل توجّه است، و آن صبر و استقامتی است که تداوم داشته باشد، یأس و نومیدی به آن راه نیابد، و توأم با بی‌تابی و جزع و شکوه و آه و ناله نشود، و در غیر این صورت جمیل نیست.[۴]

گاه انسان ظاهرا شکیبایی می‏‌کند ولی چهره این شکیبایی را با گفتن سخنان زننده که نشانه ناسپاسی و عدم تحمّل حادثه‌ است زشت و بد نما می‏‌سازد. امّا افراد با ایمان و دارای اراده ی قوی و پرظرفیت کسانی هستند، که در این گونه حوادث هرگز پیمانه صبرشان لبریز نمی‌شود، و سخنی که نشان دهنده ناسپاسی و کفران و بی‏‌تابی و جزع باشد، بر زبان جاری نمی‌‏سازند، صبر آنها، “صبر زیبا” و “صبر جمیل” است.[۵] پس تحمّل اوج سختی‌ها و در عین حال تسلّط بر حفظ ایمان و دقّت بر عدم خروج از راه حق، زیبایی این عمل را نشان می‌دهد. لذا پیامبر اکرم فرمودند: «وَ إِنَّا لَصَابِرُونَ یَحْزَنُ الْقَلْبُ وَ تَدْمَعُ الْعَیْنُ وَ لَا نَقُولُ مَا یُسْخِطُ الرَّب‏ [۶] و ما شکیبائیم، دل، اندوه دارد و چشم می‌گرید ولی ما چیزی نمی‌گوئیم که خداوند را به خشم آورد.«

دیگر موارد استفاده واژه جمیل در قرآن

۱) صَفح جمیل:

«فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیل‏» [حجر/۸۵] پس، از آنها به طرز شایسته‌‏ای صرف نظر کن (و آنها را بر نادانی‌هایشان ملامت ننما).
امام رضا علیه السلام در توضیح صفخ جمیل فرمودند: «الْعَفْوُ مِنْ غَیْرِ عِتَاب‏ [۷] گذشت بدون گله‏‌گزاری».

۲) سراح جمیل: [۸]

منظور از سراح جمیل در آیه مورد بحث رها کردن زنان توأم با نیکی و خوبی و بدون نزاع و قهر است.[۹]

۳) هجر جمیل

«وَاصْبِرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً ]مزّمّل/۱۰] و در برابر آنچه ( دشمنان ) می گویند شکیبا باش و بطرزی شایسته از آنان دوری گزین.»
و مراد از هَجْراً جَمِیلًا- قهر کردن به خوبی به طوری که از سیاق بر می‌‏آید این است که آنان به حُسن خلق معامله کرده و به خیرخواهی به سوی حق دعوتشان کند، و گفته‏‌های آنان را با گفته‏‌هایی که می‏‌تواند بگوید مقابله به مثل ننماید.[۱۰]

نتیجه

با دقّت در موارد استفاده واژه جمیل در قرآن کریم به این مطلب دست می‌یابیم که نوع برخورد با امتحانات سخت الهی که منجر به به هم نخوردن ثبات رفتاری و تسلّط بر نفس و اعمال و کردار انسان می‌شود زیبایی خاصی دارد که خبر از اقتدار و سلطه دین و ایمان بر اعضاء و جوارح و قلب انسان دارد. این، یعنی زیبایی واقعی که البتّه در تمام زندگی و در هر شغل و کاری قابل دسترسی خواهد بود. و در یک کلام؛ دل به زیبایی سیرت ببند نه زیبایی صورت!

پی‌نوشت
[۱]غرر الحکم، ح۱۶۵۹.
[۲]غرر الحکم، ح۴۸۴۸.
[۳]بحار الأنوار، ج‏۷۴، ص ۴۰.
[۴]تفسیر نمونه، ج‏۲۵، ص ۱۷.
[۵]تفسیر نمونه، ج‏۹، ص ۳۵۱.
[۶]من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص ۱۷۷.
[۷]أمالی الصدوق، ص: ۷۳.
[۸]احزاب، ۲۸ و ۴۹.
[۹]تفسیر نمونه، ج‏۱۷، ص ۲۸۱.
[۱۰]ترجمه المیزان، ج‏۲۰، ص ۱۰۳

معاد، فلسفه و هدف ساز
معاد از عود به معنای بازگشت، در کنار توحید و نبوت، یکی از مهمترین اصول دین است. توحید به انسان می آموزد که هستی دارای خداوندگار و پرودگار یگانه ای است، ولی معاد به ما می آموزد که این آفریدگار به هدفی، هستی را آفریده است و نبوت به ما آموخته که خداوند برای دست یابی به این هدف درباره دو نوع از آفریده ها یعنی انسان و جن در جایگاه پروردگاری، برنامه ای مشخص دارد که البته امامت ادامه و استمرار همان خط نبوت و پیامبری است و اما اصل عدل بر این تاکید دارد که خداوند هرگز در هیچ مرتبه ای بویژه در هنگام معاد که زمان بازخواست و حسابرسی و مکافات عمل است، ظلم روا نمی دارد.

اعتقاد به معاد با توجه به شاخص هایی که قرآن بیان کرده، فلسفه و سبک زندگی انسان را در کلیت آن مشخص می کند. کسی که به معاد بویژه بر پایه شاخص های قرآنی ایمان دارد، می داند که بیهوده و عبث آفریده نشده[مومنون، آیه ۱۱۵] و خداوند او را دمی رها نکرده و نخواهد کرد؛ زیرا برای رسیدن به هدف و فلسفه ایجادی و وجودی موجودات می بایست در مقام پروردگاری آفریده ها را پرورش و تربیت کند.

البته بر اساس آموزه های قرآنی، همه موجودات و آفریده های الهی در هستی، مظاهر و تجلیات وجودی خداوند هستند و رابطه آفریده ها با آفریدگار همانند رابطه تصاویر در آینه است؛ از همین رو همه به عنوان شئون الهی مطرح می شوند و خداوند همراه با شئون خود است؛ این نوع رابطه و پیوند فراتر از رابطه علی و معلولی است که علت معلولی را ایجاد می کند؛ زیرا معلول ساخته شده، می تواند پس از ساخته شدن بی نیاز از معلول در بقا باشد؛ چنانکه فراتر از رابطه حرفی است؛ زیرا حرف در معنا مستقل نیست و اگر بخواهد معنا یابد باید وابسته به اسم و فعل باشد.

بر اساس آموزه های قرآنی، انسان و جن به عنوان دو آفریده، دارای اراده و اختیار و حق انتخاب و آزادی[انسان، آیه ۳] و برای این آفریده شده اند که عبادت کنند[ذاریات، آیه ۵۶] و در میان انسان ها، از راه عبادت به کمالاتی چون تقوا[بقره، آیه ۲۱] برسند و از تقوا به علم یقین[بقره، آیه ۲۸۲] و از یقین شهودی و رویت[حجر، آیه ۹۹] به مقام خلیفه الهی رسیده و مظهر خداوند شده[آل عمران، آیه ۷۹] و در مقام مظهر ربوبیت و پروردگاری خلافت کنند.[همان و بقره، آیه ۳۰]

البته اگر انسان و جن این مسیر رشدی و کمالی را نپیمایند باید در دنیا بویژه آخرت پاسخگو باشند و خداوند با آنکه انسان را دارای اراده و اختیار و آزاد آفریده است، ولی او را رها نکرده بلکه باید مسئول اعمال خود باشد.

از آن رو می فرماید در قیامت انسان ها را نگه داشته و از آنان بازخواست خواهد شد: وقفو هم انهم مسئولون، و نگهشان دارید که آنها مسئولند.[صافات، آیه ۲۴]

به هر حال، اصل معاد از مهم ترین اصول ریشه ای که فلسفه زندگی انسان را مشخص می کند و معنا و مفهومی دیگر می بخشد به طوری که از بی معنایی و بیهودگی و عبث بیرون آورده و به آن معنایی می بخشد که مسئولیت پذیری از مهم ترین آنها است؛ بنابراین می بایست سبک زندگی را در چارچوب آن معنا و مفهومی قرار دهد که او را به هدف و فلسفه آفرینش و زندگی می رساند.

مسئولیت سازی باور به معاد
بر اساس آموزه های قرآنی باور به معاد مسئولیت ساز است و انسان را مسئول بار می آورد. البته در قرآن بر اعتقاد به معاد تاکید شده است؛ زیرا اعتقاد و ایمان است که می تواند مسئولیت ساز باشد. ایمان، باوری است که با قلب گره خورده است؛ یعنی فراتر از گره عقلی و ذهنی که در تصدیق جزمی رخ می دهد، آن باور و تصدیق جزمی در قلب جا می گیرد و گره می خورد و عواطف و احساسات شخص را درگیر می کند. پس فراتر از تصدیق عقلی و جزم اندیشه ای در مقام اراده و عمل نیز دارای عزم می شود؛ چرا که عواطف و احساسات و قلبش نیز با آن تصدیق عقلی و ذهنی گره خورده است و همه وجودش از عقل و قلب با آن همراه است.

از نظر قرآن بسیاری از مردم ممکن است از نظر عقل نظری به تصدیق و یقین عقلی و ذهنی به امری برسند و آن را در مقام اندیشه بپذیرند و جزم اندیشه ای داشته باشند؛ ولی از نظر عقل عملی آن را نپذیرند و به انکار عملی آن بپردازند وعزمی برای عمل به آن نداشته باشند.[نمل، آیه ۱۴]

خداوند در آیه ۱۱۵ سوره طه مثالی از کسی که در مقام عقل نظری و ذهنی به یقین رسیده بود ولی در مقام عمل خلاف آن رفتار کرد بیان می کند. در این آیه آمده که حضرت آدم(ع) با آنکه علم قطعی و یقینی نسبت به ممنوعیت خوردن از درخت ممنوع داشت، ولی در مقام عمل، عزمی نداشت؛ زیرا آنچه گره ذهن او بود با قلبش گره نخورده بود. از این رو می فرماید: لم نجد له عزما، ما در آدم عزمی نیافتیم.

پس هرکسی که از نظر عقل نظری به چیزی، جزم اندیشه ای و یقین عقلی داشته باشد، به معنای آن نیست که از نظر عقل عملی بدان عزم یابد؛ زیرا مرکز تصدیق جزمی، عقل و ذهن است و مرکز تصدیق عزمی، قلب است.

لذا این گونه نیست که تلازمی میان جزم و عزم باشد هرچند که جزم، مقدمه و بستری برای عزم است ولی این گونه نیست که هرگاه جزم باشد عزم نیز خواهد بود؛ ولی باید پذیرفت که عزم همواره با جزمی همراه است؛ زیرا جزم مقدمه عزم است. از همین رو گفته شده معرفت و دانش مقدمه عمل بویژه عمل استقامتی است به طوری که هیچ مانعی نمی تواند شخص را از رسیدن به مقصد جزمی اش باز دارد و عزم و همت بلند او را به هدف سوق می دهد و رهبری می کند.

البته باید توجه داشت که برخی برای فرار از مسئولیت های عملی، راه شبهه افکنی علمی را در پیش می گیرند.

در حقیقت ریشه شبهه های علمی آنان، شهوت های علمی آنان است. اینان برای اینکه مسئولیت خویش را نپذیرند و بدان تن ندهند، به ایجاد شبهه می پردازند و با شبهه سازی می کوشند تا تردید در مقام عزم و عمل را توجیه کنند و از بار مسئولیت فرار کنند.

خداوند در آیات ۳ و ۵ سوره قیامت می فرماید: ایحسب الانسان الن نجمع عظامه بلی قادرین علی ان نسوی بنانه بل یرید الانسان لیفجر امامه؛ آیا انسان می پندارد که هرگز ریزه استخوان هایش را گرد نخواهیم آورد؟! آری بلکه قادریم که خطوط سر انگشتانش را یکایک درست و بازسازی کنیم. ولی نه، انسان می خواهد که جلویش را باز کند و فجور نماید.

اینکه انسان مطرح می کند که قیامتی نیست و نسبت به این امر شک می کند و شبهه ای مطرح می نماید، برای این است که بخواهد جلویش باز باشد و هرگونه که دوست می دارد آزادانه عمل کند و مسئولیتی نداشته باشد. تعبیر خداوند در تعلیل شبهه افکنی انسان «لیفجر امامه» است. فجر به معنای دریدن است؛ از همین رو به هنگام طلوع خورشید فجر می گویند؛ زیرا انوار خورشید موجب می شود تا تاریکی دریده شود. پس انسان وقتی شبهه ای درباره حقانیت قیامت و معاد مطرح می کند می خواهد این گونه با شبهه افکنی راه را در جلویش باز کند؛ زیرا وقتی قیامت و معادی نیست پس حسابرسی نیز نیست و انسانی که به معاد و قیامت و حسابرسی آن ایمان و باور نداشته باشد، جلویش باز است و هر کاری را که بخواهد می تواند انجام دهد.

به سخن دیگر، خاستگاه بی بند و باری و مسئولیت ناپذیری انسان در برابر اعمال و کردارش همان شبهه در قیامت و معاد است؛ زیرا لازم نیست که اثبات کند که قیامتی نیست، بلکه شک و شبهه در چنین اصلی کفایت می کند که خودش را آزاد و رها از هر قید و بند و مسئولیتی بداند.

اما اگر انسان شبهه را کنار بگذارد و به ایمان واقعی برسد و آنچه را به جزم در اندیشه و عقل نظر یافته در قلب پیوند و گره بزند، دیگر خود را مسئول اعمال و کردارش دانسته و حاضر نیست که هر کاری را انجام دهد مگر آنکه تضمینی داشته باشد که به ضرر و زیانش نخواهد بود و می تواند از پاسخگویی بر آید. این گونه است که اهل ایمان به قیامت و معاد و حسابرسی، اهل احتیاط و تقوا هستند و از هرگونه احتمالی که موجب شود که ناتوان از پاسخگویی باشند اجتناب می کنند و به سمت شبهات علمی و عملی نمی روند که ایشان را در معرض خطر قرار دهد.

خداوند در آیه ‍۱۱۵ سوره غافر می فرماید هدف از فرستادن وحی بر پیامبر(ص) آن است تا مردم را نسبت به قیامت آگاه کرده و هشدار دهد. در حقیقت اگر برای وحی و بعثت پیامبر(ص) فلسفه ها و اهدافی چون تعلیم کتاب و حکمت و تزکیه مردمان[بقره، آیه ۱۲۹؛ آل عمران، آیه ۱۶۴؛ جمعه، آیه ۲] و بشارت نسبت به زندگی بهشتی و آسایش و آرامش و سعادت ابدی اخروی مطرح است[توبه، آیه ۲۱] ، ولی شکی نیست که مهمترین امر همان انذار نسبت روز قیامت و معاد است؛ یعنی خداوند می خواهد مردم را نسبت به امری انذار دهد که همگان در آن روز به ملاقات خداوند و همدیگر می روند و جمع می شوند تا پاسخگوی اعمالشان نسبت به یکدیگر و خداوند باشند.

اینکه در آیات قرآن بر مسئله معاد بسیار تاکید می شود و بسیاری از آیات به شکل مستقیم و غیرمستقیم به اصل معاد در کنار توحید پرداخته، از آن روست که مسئله معاد نه تنها در اصل بسیار مهم است بلکه در ایجاد نوع نگاه انسان به هستی و فلسفه و سبک زندگی نیز بسیار تاثیرگذار است. این هراس انسان نسبت به قیامت و پاسخ گویی انسان، او را مسئولیت پذیر می کند و انسان هر کاری می کند احساس می کند که باید پاسخگوی اعمال و کردارش باشد.

در حقیقت این که انسان بداند در برابر عمل و کردارش مسئولیت دارد و روزی باید پاسخگو باشد موجب احساس مسئولیت او می شود و رفتارش را از فجور به سمت تقوا سوق می دهد.

از نظر قرآن اموری چون شبهه افکنی و شک در قیامت[قیامت، آیات ۳ و ۵] و نیز فراموشی قیامت ریشه همه معصیت های بشر و فجور و بی تقوایی اوست. خداوند در آیه ۲۶ سوره ص می فرماید مردمان چون روز حسابرسی در معاد و قیامت را فراموش کردند هر کاری می کنند و معصیت و فجور و بی تقوایی پیشه خود می سازند.

پس اگر مردم کارهای زشت و بدی چون اختلاس، کم فروشی، گران فروشی، دزدی، قتل، غارت، دروغ، فریب و مانند آنها را مرتکب می شوند، به سبب آن است که گرفتار شبهه افکنی یا فراموشی قیامت و حسابرسی آن هستند.

خداوند در قرآن بیان می کند که اگر انسان ها اعتقاد به معاد داشته باشند، اهل مسئولیت شده و به تقوا به جای فجور و معصیت رو می آورند. از نظر قرآن، نقش معاد و حسابرسی در تغییر رفتار انسانی بسیار حیاتی و اساسی است؛ زیرا ممکن است که آفریدگاری خداوندرا بپذیرند، ولی چون پروردگاری یا معاد را نمی پذیرند خود را آزاد و رها می دانند و به هر کاری می پردازند که دلبخواه خودشان است؛ چنانکه مشرکان و نیز اومانیست های امروزی غرب این گونه هستند.

به هر حال، از نظر آموزه های قرآنی آن چیزی که انسان و جامعه را اهل مسئولیت می سازد، مسئله باور و ایمان به معاد است؛ زیرا غیر معتقد، بر این باور است که زندگی همین زندگی دنیوی است، پس حساب و کتابی در کار نیست تا انسان، مسئول و پاسخگو باشد.

خداوند در آیه ۵۳ اعراف می فرماید فراموشی قیامت، سبب خسران انسان است و در آیات ۵۰ و ۵۱ همین سوره و ۱۳ و ۱۴ سوره سجده و ۳۴ سوره حاثیه غفلت از قیامت و فراموشی آن را موجب گرفتاری به عذاب جهنم معرفی می کند. پس اینکه مردم بیراهه و کژراهه می روند و در قیامت گرفتار زیان ابدی می شوند همین فراموشی و غفلت از قیامت یا عدم پذیرش آن از راه شبهه افکنی و شک و تردید است.

از آموزه های قرآنی بر می آید که فلسفه معاد و تاکید بر آن، مسئولیت پذیری انسان است تا انسان در دنیا فلسفه و سبک زندگی خود را بگونه ای قرار دهد که بتواند پاسخگوی افکار و اعمال خودش باشد.

به سخن دیگر، در آیات قرآن، فلسفله و اهدافی برای قیامت بیان شده که شامل حسابرسی اعمال بندگان بر مبنای قسط و عدل[انبیاء، آیه ۴۷؛ معارج، آیه ۲۶]، برخورداری مردم از رحمت خداوند[انعام، آیه ۱۲]، پاداش دادن به مومنان دارای عمل صالح[سبا، آیات ۳ و ۵] ، کیفر نمودن تلاشگران علیه آیات خدا[سبا، آیه ۵] ، جدا شدن و شفاف گردیدن صفوف حق مداران از باطل گرایان[سبا، آیه ۲۶]، جزا، کیفر و پاداش بندگان[معارج، آیه ۲۶] ، برپایی عدالت و برخورداری هر فرد از نتایج اعمال خویش[احقاف، آیه ۱۹] و مانند آن ها است.

وقتی انسان چنین نگاهی به هستی و زندگی داشته باشد به طور طبیعی مسئولیت پذیر خواهد بود و هرگونه عمل نکرده و اهل فجور و بی بند و باری نخواهد بود.

منبع: حوزه

در غایه المرام به نقل از مسند احمد بن حنبل به سند خود از علی علیه السلام آورده که فرمود : رسول اللَّه(ص) فرمود: ستارگان برای اهل آسمان امان هستند که اگر ستارگان از بین بروند آنها هم از بین می روند، و خاندان من برای اهل زمین امان هستند، پس اگر اهل بیت من بروند اهل زمین هم می روند (۱)

امام باقر(ع): اگر امام یک ساعت از زمین برداشته شود زمین اهلش را فرو می برد و اهل خود را همچون دریای خروشان به جوش و خروش در می آورد. (۲)

محمد بن یعقوب به سند خود از وشاء نقل کرده که گفت: از امام رضا(ع) پرسیدم: آیا زمین بی امام می ماند؟ فرمود: نه، عرض کردم: به ما روایت رسیده است که آن بدون امام نمی ماند مگر آنکه خدای عز و جل بر بندگانش خشم کند؟ فرمود: نمی ماند وهنگامیکه بی امام باشد فرو می رود. (۳)

مترجم کتاب الغیبه در ذیل حدیث فوق آورده «اگر فرض شود که روزی حجت از میان مردم برداشته شود معنایش برداشتن تکلیف از مردم است و معنای برداشته شدن تکلیف آن ست که خداوند انقراض نسل بشر را اراده کرده است واین توجیه، اگر چه از نظر عامه مردم قابل قبول است ولی با شناختی عمیقترمی توان گفت که مقصود آن است که به یمن وجود امام و ولیّ کامل است که مردم روی زمین از نعمت حیات و دیگر نعمت های الهی بهره مند می شوند و مَثَل اولیاء خدا در میان مردم مثل گلهای بوستان است که هزاران بوته گیاه به برکت آنها آبیاری می شوند و همچون کوههای با عظمت اند که موجب استقرار زمین هستند و جعلنا الجبال اوتادا» (۴)

امام صادق (ع) می فرمایند: «لولا الحجه لساخت الارض باهلها» «اگر حجت خدا نبود، مسلما زمین، ساکنانش را فرو می‌برد.»(۵)

در حدیثی دیگراز ایشان: «اگر زمین بی‌امام باشد از هم می‌پاشد. »(۶)

‌در غایه المرام از جابر جعفی نقل شده که گفت : به حضرت محمد بن علی باقر علیه السلام عرضه داشتم : برای چیست که به پیغمبر و امام احتیاج هست؟ فرمود : برای باقی ماندن جهان بر صلاح خودش، و آنکه خداوند عزّ و جل در صورتی که پیغمبر یا امام بین اهل زمین باشد، عذاب را از آنان برمی دارد، خداوند عزّ و جل می فرماید : «وَ ما کانَ اللَّهُ لَیُعَذِّبَهُمْ وَ اَنْتَ فیهِمْ» (انفال/۳۳ )؛ و تا وقتی که تو در میان آنهایی خداوند آنها را عذاب نمی کند. (۷)

سلیمان از امام صادق(ع) و آن حضرت از پدر بزرگوارش امام باقر(ع) و آن حضرت از امام زین العابدین نقل می‌کند که حضرتش فرمودند: «ما اهل بیت پیامبر(ص) پیشوایان امت اسلام، حجت‌های خدا بر جهانیان، آقای اهل ایمان، پیشوای روسفیدان و سرپرست مؤمنانیم. ما امان برای اهل زمین هستیم، همچنان که ستارگان امان برای اهل آسمانند. ما کسانی هستیم که خدا به واسطۀ ما آسمان را بر فراز زمین نگه داشت و اهل زمین را از هلاکت نجات بخشیده است. به واسطۀ ما باران می‌بارد و رحمت خدا منتشر می‌شود و زمین برکاتش را بیرون می‌آورد و اگر نبود در هر عصر و زمانی امامی از ما اهل بیت در زمین، زمین اهلش را فرو می‌برد و هلاک می‌کرد.

سپس فرمودند: از روزی که خداوند آدم را آفریده زمین از حجّت الهی خالی نبوده که یا ظاهر است و مشهور و یا غایب است و [در پرده] مستور، و تا روز قیامت نیز از حجّت الهی خالی نخواهد ماند و گرنه خداوند پرستش نمی شود.»(۸)

در فرمایش امام سجاد(ع) پاره‌ای از برکات وجودی ائمۀ اطها(ع) بیان شده است که اختصاص به زمان حضور امام(ع) ندارد. زیرا آثار و برکات آن حضرت چنان گسترده است که شامل زمان حضور و غیبت می‌شود.

از جمله اینکه:

الف) اگر امامی از اهل بیت پیامبر (ص) در زمین نباشد، زمین اهلش را نابود می‌کند.

ب) این که خالی نبودن زمین از حجت خدا، یک سنّت الهی است که از زمان حضرت آدم(ع) تا قیامت جریان دارد.

ج) این که عبادت خدا در زمین بستگی به وجود حجّت خدا دارد.

‌د) در کلام حضرت به بهره‌مند شدن مردم از وجود امام(ع) در ایام غیبت تصریح شده است. (۹)

در نامۀ مبارک امام مهدی(عج) به «اسحاق بن یعقوب» [نیز] آمده است که: «. . . إنّی أمان لأهل الأرض، کما أنّ النّجوم امان لأهل السّماء» ‌

«من مایۀ آرامش و امنیت هستم، همان‌گونه که ستارگان آسمان، باعث امنیّت آسمانیان هستند.»(۱۰)

با توجه به احادیث فوق، روشن است که وجود امام معصوم در میان جامعۀ بشری از جهات گوناگون موجب آرامش و امنیت برای ساکنان زمین است که به گوشه‌ای از آن جهات اشاره می‌کنیم:

امنیت فکری و روحی

«امام و حجت بر اساس این که مسئولیت هدایت و ارشاد جامعه را بر عهده دارد، از مرزهای اعتقادی و فکری جامعۀ اسلامی نگهبانی می‌کند تا مورد هجوم افکار غلط و اعتقادات منحرف دشمنان خدا واقع نشود. در پرتو هدایت و ارشاد حجت خداست که انحرافات فکری و عقیدتی که موجب تزلزل فکری و روحی جامعه است، از بین رفته و امنیت فکری و روحی به وجود می‌آید.

‌‌به دست گرفتن زمام امور جامعه

مسئولیت دیگر امام به دست گرفتن زمام امور جامعه است که در صورت فراهم شدن شرایط و امکانات کافی، امام زمام امور را به دست گرفته و قسط و عدالت همگانی را جایگزین بی‌عدالتی‌ها-که نظم و آرامش اجتماعی را بر هم می‌زند-می‌نماید؛ در نتیجه اهل زمین از آرامش و ثبات برخوردار می‌گردند.

اگر می‌بینیم که امام از تصرف ظاهری در ادارۀ امور جهان خودداری می‌کند، به واسطۀ عدم وجود شرایط و مقدمات لازم است و خودداری از تصرف ظاهری در امور، چیزی نیست که منحصر به حضرت حجت علیه السّلام باشد، بلکه امامان پیشین نیز چنین بودند، چنانکه در تاریخ زندگانی حضرت امیر المؤمنین(ع) می‌بینیم که آن حضرت بیش از بیست و پنج سال در امور اجرایی دخالت و تصرف نکردند؛ در عین حال که از اولین لحظۀ ارتحال پیامبر گرامی اسلام واجد تمام شرایط زعامت جهان بشریت بودند و علاوه بر آن، از طرف خدا و پیامبر نیز به مقام ولایت و امامت بر مردم انتخاب شده بودند، لکن وقتی موضوع غصب خلافت پیش آمد، جامعۀ اسلامی به واسطۀ کوتاهی و سهل‌انگاری عده‌ای و نفاق و دشمنی عده‌ای دیگر از برکات وجود امام و رهبری معصوم، محروم ماند.

اگر امروز اجتماع ما از برکات تصرف مستقیم امام و حجت خدا محروم است، نه تنها مربوط به کوتاهی مسلمین صدر اسلام، بلکه به خاطر غفلت‌های جامعۀ خود ما نیز می‌باشد.

‌توضیح این که مسئول دخالت نکردن و تصرف ننمودن ائمۀ اطهار(ع) در گذشته و حال، مردمی هستند که از اطاعت پیشوایان راستین اسلام سرباز زدند و به مخالفت با آنان برخاستند. امید است روزی فرا رسد که جامعۀ اسلامی و مردم جهان به این حقیقت پی‌ببرند که برای دست یافتن به عالی‌ترین مدارج تکامل انسانی، ناگزیرند از انسانی کامل و معصوم که واجد تمام شرایط رهبری در ابعاد مختلف زندگی انسان است، اطاعت و پیروی کنند؛ در این صورت است که زمینه و شرایط برای تصرف مستقیم حجت و ولیّ خدا فراهم می‌گردد و امام با اذن خداوند متعال ظاهر خواهد گشت و زمین را از عدل و قسط پر کند و ظلم و بیداد را از بین ببرد، چنانکه امیر المؤمنین(ع) پس از بیست و پنج سال کناره‌گیری از تصرف در امور مسلمانان، بعد از فراهم شدن شرایط، رسما زمام امور را به دست گرفت و موفق گردید که در این مدّت کوتاه زعامت و رهبری خود نمونه‌ای از حکومت قرآن و اسلام را برای همۀ مسلمانان و حتی برای جهان بشریّت ترسیم کند.

مرحوم محقّق طوسی در «تجرید الاعتقاد» می‌گوید:

(۱۱) «وجوده لطف و تصرّفه لطف آخر و عدمه منّا»

وجود امام لطف و اتمام حجت بر بندگان است. خداوند به مقتضای حکمت خویش به وسیلۀ انتخاب و نصب امام برای هدایت جامعۀ بشری، حجت را بر همگان تمام نمود؛

‌ به طوری که آن را نعمت دانسته و اکمال دین را مربوط به آن می‌داند. لذا دربارۀ روز غدیر-روز نصب امام(ع) می‌فرماید: ‌

اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی(مائده/۳)

امّا اگر مردم از این نعمت خداوند منتفع نمی‌شوند و امام در امور اجرایی تصرّف نمی‌کند، به واسطۀ سهل‌انگاری و کوتاهی خود آن‌ها است. لذا بر تمام امت اسلام است که از خواب غفلت بیدار شوند و مقدّمات حضور امام معصوم را در میان خود به وجود آورند تا از برکات کامل الهی برخوردار گردند.

وجود امام، منشأ خیر و برکت

بر حسب روایات و اخبار، وجود افراد مؤمن در بین مردم، منشأ خیر و برکت و موجب نزول باران و جلب منافع و دفع بسیاری از بلاها و خطرها از جامعه است، چنانکه در تفسیر آیه ‌٢۵١‌ سوره بقره:

‌از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند:

«إنّ اللّه لیدفع بمن یصلّی من شیعتنا عمّن لا یصلّی و لو اجتمعوا علی ترک الصلاه لهلکوا؛ »(۱۲) به درستی که خداوند به واسطۀ نمازگزاران شیعه، بلا را از کسانی که نماز نمی‌خوانند، دفع می‌کند. زیرا اگر همه شیعیان نماز را ترک کنند، هلاک می‌گردند. ‌

آنگاه حضرت نسبت به سایر احکام، مانند پرداخت زکات و حجّ گزاردن همین مطلب را می‌فرماید.

واضح است که وقتی وجود افراد مؤمن در اجتماع، چنین برکتی را به همراه داشته باشد، برکات وجود امام معصوم که ولیّ و حجّت خدا بر مردم است، به مراتب بیشتر خواهد بود. زیرا امام و حجت خدا واسطۀ رسیدن فیض و برکت خداوند متعال به مردم و برطرف کنندۀ بلاها از آنان است. چنانکه امام سجاد(ع) دربارۀ برکات وجودی ائمه اطهار(ع) می‌فرماید:

ما کسانی هستیم که به واسطۀ ما آسمان برفراز زمین نگهداری شده و زمین از هلاک نمودن اهلش منع گردیده است. (رج به ح ۸)

حضرت در ادامه می‌فرماید:

(۱۳) «و بنا ینزّل الغیث و تنشر الرحمه و تخرج برکات الأرض»

در این فراز از بیان امام، به برکاتی دیگر اشاره گردیده و نزول باران و انتشار رحمت خدا و خروج برکات زمین، از آثار وجودی ائمۀ اطهار(ع) شمرده شده است. این موضوع یک اصل قرآنی است؛ زیرا قرآن کریم می‌فرماید:

وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ اَلْقُری آمَنُوا وَ اِتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ اَلسَّماءِ

(اعراف/۹۶) ‌وَ اَلْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ

اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنان می‌گشودیم؛ لکن (آن‌ها حق را) تکذیب کردند. ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.

نکته‌ای که از این آیه می‌توان استفاده نمود این است که اهل شهرها و آبادی‌ها، تقوا را رعایت نکردند و حق را نیز انکار و تکذیب نمودند و سزاوار تنبیه و مجازات الهی گردیدند؛ لکن در عین حال مشاهده می‌کنیم که باران رحمت الهی ریزش می‌کند و برکات زمین از دل آن خارج می‌گردد و اهل زمین از آن بهره‌مند می‌شوند و این نمی‌شود مگر به واسطۀ وجود ائمه اطهار(ع) که مظهر قدس و تقوا و پرهیزکاری در زمین هستند. خداوند نه‌تنها به خاطر آنان برکاتش را از اهل زمین دریغ نمی‌کند، بلکه بلاها و آفات را نیز به واسطۀ کرامت و عظمت ائمه اطهار(ع) در پیشگاهش، از اهل زمین برطرف می‌کند و به انسان‌های گنهکار مهلت می‌دهد تا شاید به وسیلۀ توبه و انابه به سوی خدا باز گردند؛ زیرا وجود ائمۀ معصومین همچون وجود پیامبر سبب خیر و برکت و رفع عذاب از امت است. (۱۴)

…………………………………..

منابع:

۱- مکیال المکارم فی فوائد دعا للقائم، ج ۱، ص ۱۷۳ به نقل ازبحار ج ۴۴ ص ۲۸۲

۲-غیبت نعمانی، بخش روایات درباره لزوم حجه، ص ۱۵۶

۳- همان

۴- غیبت نعمانی، توضیح مترجم ص ۱۵۶

۵-غیبت نعمانی، بخش روایات درباره لزوم حجه در زمین ص ۱۵۵

۶-اصول کافی، ج ۱، کتاب الحجه، ص۳۷۸

۷- مکیال المکارم فی فوائد دعا للقائم، ج ۱، ص ۱۷۵ به نقل از وسائل الشیعه، ج ۱۱ ص ۵۶۶ باب ۲۳ ح ۲

۸- کمال الدین، ص ‌۲۰۷، ح ‌۲۲

۹–جلوه های پنهانی امام عصر(عج)، حسین علی پور، صص ۶۳-۶۲

۱۰- موعود نامه فرهنگ الفبایی مهدویت مجتبی تونه ای ص ۱۲۰ به نقل از کمال الدین، ج ‌۲‌، ص ‌۴۸۵‌؛ غیبه طوسی، ص ‌۱۷۷

۱۱- کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ‌۲۸۵

۱۲- اصول کافی، ج ‌۲‌، ص ‌۴۵۱

۱۳-کمال الدین، ص ‌۲۰۷

۱۴-جلوه های پنهانی امام عصر(عج)، حسین علی پور، صص ۷۱-۶۵